Boekenweek 2014 – Niels Holgersson, een levenslange liefde
Het eerste reisboek waar ik als kind mee in aanraking kwam was Niels Holgerssons wonderbare reis van Selma Lagerlof. De meester op de lagere school las er uit voor en veel dingen maakten een diepe indruk. Wij speelden op het schoolplein De dans van de kraanvogels en de naam Akka van Kebnekaise klonk ons sprookjesachtig in de oren. Toen ik in de zomervakantie daaropvolgend de (zwart-wit) film zag over het jongetje dat met de wilde ganzen – en Ă©Ă©n tamme – over Zweden trok, was ik hopeloos verliefd. Op het boek, het jongetje van de film en op het land. Het bleek een liefde die nooit meer overging.
Niels Holgerssons wonderbare reis is geschreven door Selma Lagerlof. Het verhaal gaat over een jongen die, als zijn ouders op zondag naar de kerk gaan, thuis de preek moet lezen. Hij begint er wel aan, maar al snel valt hij in slaap. Als hij wakker wordt, ziet hij dat de kist waarin zijn moeders mooiste spullen zitten, wijd open staat. Op de rand zit een kabouter. Met een net wipt Niels de kabouter in de kist. Hij wordt tegelijk bang want je weet het nooit met kabouters. Niet veel later is de kabouter weg en ontdekt hij in de spiegel een tweede: Ă©en die net zo gekleed is als hij. De ellende begint pas goed als hij erachter komt dat alles om hem heen zo ontzettend groot is geworden! Zijn conclusie is logisch: hij is veranderd in een kabouter. Alle dieren die hij vroeger pestte, lachen hem nu uit. Uiteindelijk gaat hij met de tamme witte ganzerik mee, die de roep van de wilde ganzen om met hen naar Lapland te vliegen, niet kan weerstaan.
De wilde ganzen zijn helemaal niet blij met de aanwezigheid van Niels. Hij is een mens, tenslotte! Maar als hij het leven redt van de witte ganzerik door Smirre, de vos, te slim af te zijn, verandert hun houding en wordt Niels goede vrienden met allemaal. Met de ganzen, onder aanvoering van Akka van Kebnekaise, vliegen ze over Skane, het zuidelijke deel van Zweden, waar Niels woont. Vanuit de lucht lijkt alles anders. Zweden is net een bonte lappendeken; een vergelijking die je je meteen herinnert als je voor het eerst door Zweden rijdt. In het begin herkent hij de boerderijen nog, maar later niet meer. Tijdens een avontuurlijke reis trekt Niels met de ganzen naar het noorden van Zweden. Verhalen van lang geleden die zich ergens onderweg afspeelden, krijgen ruime aandacht in het boek. Want Akka kent het hele land op haar duimpje en vertelt Niels er graag over.
Uiteindelijk gaan de ganzen vanuit Lapland terug naar het zuiden en loopt het met Niels Holgersson goed af. De ondeugende jongen die graag dieren pestte, bestaat niet meer. En de lezer is veel wijzer geworden over een groot deel van Zweden.
Pas toen ik het vroegere woonhuis van Selma Lagerlof bezocht, Marbäcka, in de provincie Värmland, ontdekte ik de achtergrond van het boek. De boerderij is opengesteld voor publiek en een paar maal per dag zijn er rondleidingen. De gids put uit veel wetenswaardigheden over de schrijfster. Ik heb in haar werkkamer gestaan, haar boeken bekeken, de grote tafel bewonderd waarop ze haar aantekeningen voor een boek uit kon spreiden, gezien wat zij zag als ze uit het raam keek. Maar bovenal leerde ik over de achtergrond van Niels Holgersson. Het bleek dat ze het als aardrijkskundeboek had willen schrijven. Omdat ze een paar provincies was vergeten, Värmland en Dalsland, beide tegen de Noorse grens aan, kon het daar niet meer voor doorgaan. Het werd uitgegeven als een kinderboek en wat had ze er een succes mee! Ze werd de eerste vrouw die de Nobelprijs won.
Behalve een wereldberoemde schrijfster was ze ook een zeer sociaal bewogen vrouw; ze zorgde goed voor de mensen die op haar boerderij woonden en werkten. In haar testament stond dat Marbäcka opengesteld moest blijven zoals het was toen zij overleed. En zo is het nog steeds.
