God ontdekken door te ‘zien’
Pelgrim langs Tinker Creek – Annie Dillard – Vertaling: Henny Corver – Uitgeverij Atlas Contact – 319 blz.
In 1974 publiceerde de toen 29-jarige Amerikaanse Annie Dillard haar boek Pelgrim langs Tinker Creek. Ze verwachtte dat hooguit een monnik of negen, tien het zouden lezen, zoals ze het in het nawoord van de editie uit 1999 neerschreef. Dit draaide wel eventjes anders uit: het boek werd een gigantisch succes en in 1975 won het de prestigieuze Pulitzerprijs. In 1978 werd het boek voor de eerste maal vetraald in het Nederlands onder de titel Waterspiegelingen (Gottmers Uitgevers Groep). Nu ruim veertig jaar later, is er een nieuwe vertaling.
Het boek is een reeks van monologen en reflecties die Dillard vanuit het perspectief van een ‘ik’-persoon heeft geschreven. Gedurende een jaar observeerde en noteerde de schrijfster op notitiekaartjes haar observaties en gedachten over de veranderende natuur in de verschillende seizoenen.
Plaats van het gebeuren was haar woonplaats nabij de Tinker Creek, een riviertje in een dal in de Blue Ridge Mountains in Virginia. Nadat ze een zware longontsteking had doorgemaakt bundelde ze haar kaartjes met aantekeningen tot een boek. Denk niet dat de Tinker Creek gelegen is in de woeste wildernis. Uit de beschrijving van de schrijfster blijkt duidelijk dat ze de beschaving nooit echt heeft verlaten. Ze heeft de beschaving uit haar boeken geschrapt. Haar eenzaamheid is een opzettelijke creatie. In veel opzichten maakt deze alledaagse omgeving haar prestatie nog indrukwekkender: veel andere natuurschrijvers zochten ver van de beschaving gelegen oorden op om hun ervaringen neer te schrijven.
Het boek is geschreven in de vorm van een theodicee, een argumentatie die een rechtvaardiging is voor het geloof in God die zowel volmaakt als almachtig is, terwijl er toch lijden in de wereld bestaat. ‘Een bepaalde onterechte, aangeleerde hoogmoed leidt ons af van onze oorspronkelijke intentie: de omgeving verkennen, het landschap beschouwen, en althans trachten te ontdekken, zo niet waarom we op aarde neergepoot zijn, dan toch tenminste waar.’ De dood wordt beschouwd als een natuurlijk iets. De inherente wreedheden in de natuur komen vooral tot uiting in de insectenwereld. ‘Vis moet zwemmen en vogels moeten vliegen; insecten moeten blijkbaar het ene gruwelijke ding na het andere.’ De eerste helft van het boek is een accumulatie van al het goeds van de wereld en van God, schrijft Dillard zelf in het nawoord. Het tweede deel legt de nadruk op de onkenbaarheid van God. Alles wat we over God kunnen zeggen is onwaar, omdat we alleen de eigenschappen van schepselen kennen, die niet op God van toepassing zijn. Dillard probeert God vooral te ontdekken door te ‘zien’. ‘Ik zag de ceder (…) vonken en zinderen, elke cel gonzend van vuur.’
Pelgrim langs Tinker Creek is een boek dat best met mondjesmaat wordt gelezen. De auteur is een energieke, bevlogen en bezielde flapuit die alles wat ze waarneemt, hoort en denkt op een poëtische manier tracht te verwoorden en met elkaar te verbinden. Annie Dillard toont zich een uitstekende observator met een zeer grote belangstelling in de natuur. Op de eerste plaats is dit op het vlak van de biologie waarbij je als lezer zelf heel wat opsteekt over fauna en flora maar de auteur heeft duidelijk een basiskennis van chemie, natuurkunde en astronomie. Ze is niet te beroerd om haar microscoop en telescoop uit de kast te nemen. Anderzijds koppelt Dillard deze observaties aan tal van reflecties gaande van herinneringen uit haar jeugd in Pittsburgh tot filosofische, transcendente en religieuze beschouwingen. Haar werk is doorweven van citaten van schrijvers. Het lijstje getuigt van een zeer grote belangstelling en belezenheid: Heraclitus, Plinius de Oude, Leonardo da Vinci, Van Gogh, Goethe, Rimbaud, enz. Meest geciteerde naam is die van Henry David Thoreau wiens boek Walden uit 1854 zekere gelijkenissen vertoont met dat van Dillard. Talrijke prachtige one-liners slingeren zich doorheen de tekst: ‘Ons hele leven is een wandeling – of een geforceerde mars – door een toonzaal vol trompes-l’esprit, geestesbedrog.’
Pelgrim langs Tinker Creek kan je zowel lezen als een boek over de natuur als een boek over het zoeken naar God. Dit inhoudelijk aspect gekoppeld aan de schoonheid van de taal maakt van dit boek een opmerkelijk geheel. Een boek dat je niet zomaar loslaat.
Kris Muylle
