Reisverhaal met twee gezichten

Reizen zonder John  – Geert Mak – Atlas-Contact – 573 blz.

“De nieuwe van Geert Mak!” Zo werd er geadverteerd voor zijn nieuwe boek Reizen zonder John. Op zoek naar Amerika. In no-time klom dit boek naar de top van best verkochte boeken, maar kan het ook tippen aan eerdere topwerken als De eeuw van mijn vader en In Europa? Schrijver John Steinbeck reisde in 1960, samen met zijn poedel Charley, door Amerika. De bedoeling was om alle staten langs te gaan om zo te kunnen vaststellen hoe Amerika er nu eigenlijk bij lag. Het was de tijd van de Koude Oorlog, de productie van de eerste anticonceptiepil, de komst van airconditioning en de verkiezingsstrijd tussen Nixon en Kennedy. Het resultaat van deze reis is het beroemde boek Travels with Charley geworden.

Precies veertig jaar later volgt Mak dezelfde route met dezelfde bedoeling: hoe ligt Amerika er nu dan bij? Een prima idee om Amerika eens onder het vergrootglas te leggen, hoewel niet geheel origineel; twee andere schrijvers reizen gelijktijdig dezelfde route als Mak. Maar wie een Amerikaanse versie van In Europa verwacht komt bedrogen uit. Hoewel het nabootsen van Steinbeck’s reis een goede aanleiding kan zijn om dit boek te schrijven, is het enige gevolg dat het boek twee gezichten heeft gekregen.

Aan de ene kant zijn er de interessante verhalen van geschiedenisleraar Mak, waarbij je als lezer chronologisch de historie van Amerika krijgt voorgeschoteld. Van de kolonisten tot de Onafhankelijkheidsverklaring, van het Wilde Westen tot Afghanistan. Mak vertelt, anders dan in een geschiedenisboek, meer dan alleen de feiten, hij plaatst ze ook in een bredere context. Hij weet scherpzinnig de geschiedenis actueel te maken en biedt daarnaast de nodige ‘kijkjes achter de schermen’ van het Amerikaanse politieke en financiële systeem.  Overigens doet hij dat niet alleen door simpelweg informatie op te dreunen. Reizen zonder John zit vol vermakelijke en interessante gesprekken met Jan en alleman. Of dat nu een vrachtwagenchauffeur of een lokale historicus is.

Maar het boek heeft nog een gezicht. Door de reis van John Steinbeck te kiezen als aanleiding voor het boek moet Mak ook daar aandacht aan besteden. En dus lees je over zijn vrouw Elaine, zijn politieke voorkeur, zijn haat-liefdeverhouding met steden en hoe hij grote delen van Travels with Charley gewoon verzonnen heeft, niks non-fictie. Het gevolg is dat er maar geen tempo in het verhaal komt. Daarnaast verdeelt het de lezers in twee groepen, maar beide groepen komen bedrogen uit. Voor wie meer over John Steinbeck wil weten kan beter zijn biografie lezen. De observaties en beschrijvingen van Mak blijven daarvoor namelijk teveel aan de oppervlakte drijven. En voor wie meer wil weten over de historie van Amerika, zal zich erbij neer moeten leggen dat er nogal wat zure appels zijn waar je doorheen moet bijten.

Dat de vorm misschien minder geslaagd is betekent niet dat ook de inhoud dat is. Terzijde gelaten dat de uitgever verzuimd heeft om een aantal taalfouten eruit te halen, is de inhoud namelijk van een niveau zoals we dat ook gewend zijn van In Europa. Mak kan prachtig anekdotisch vertellen, komt met beschrijvingen van de landschappen waar zelfs Tolkien nog een puntje aan kan zuigen en ook de research is subliem. Voor wie meer over Amerika te weten wil komen, en de passages over Steinbeck voor lief kan nemen, is Reizen zonder John een heerlijk en interessante reis door de tijd.

Robert Feller