De koningin die nooit opgaf
Victoria Koningin – Julia Baird – Vertaling: Chiel van Soelen en Pieter Van der Veen – Uitgeverij Nieuw Amsterdam – 799 blz.
Koningin Victoria is de eerste Britse vorst die werd gefotografeerd. We zien op deze afbeeldingen meestal een wat gezette en norse vrouw, gekleed in het zwart. Precies het beeld dat we zouden verwachten van een koningin wiens regeerperiode van liefst 63 jaar synoniem is met een tijdperk van grote preutsheid en conservatisme. Auteur Julia Baird maakt in haar biografie komaf met dit bijna karikaturale beeld: koningin Victoria kon wel degelijk lachen en toen de dokter haar na de geboorte van haar negende kind adviseerde om geen kinderen meer te kopen, zei ze: ‘Kan ik dan geen plezier meer hebben in bed?’ Ook wat betreft de keuze van de cover heeft de auteur/uitgever ervoor geopteerd te breken met de cliché-afbeeldingen van Victoria. We zien immers een jonge vrouw die met grote blauwe ogen over de linkerschouder kijkt. Haar decolleté toont een bleke huid en het haar valt langs de blote hals omlaag. Dit portret koos Victoria trouwens uit om in de doodskist van haar man Albert te leggen.
Nochtans stond het niet in de sterren geschreven dat Victoria ooit koningin zou worden. Ze was immers pas de vijfde in rij om monarch te worden. Maar het lot besliste er anders over en op de leeftijd van 18 jaar moest deze kleine vrouw van nog geen anderhalve meter groot de troon bestijgen. Het leven had haar tot dan toe niet erg gespaard. Haar vader stierf toen ze 8 maanden oud was en Victoria’s moeder zocht toenadering tot haar persoonlijke secretaris John Conroy. Victoria moest niets hebben van deze man en dit drukte zwaar op de relatie met haar moeder. Meteen kwamen in deze fase van haar leven belangrijke karaktereigenschappen naar voren namelijk wilskracht en koppigheid. Ze liet zich niet manipuleren. Heel wat Britse premiers zullen het aan de lijve ervaren. Tijdens het begin van haar regeerperiode waren de Whigs aan de macht in het Verenigd Koninkrijk. De vorstin stond toen in nauw contact met de toenmalige premier Melbourne die een echte vaderfiguur was en wiens adviezen ze vaak blindelings volgde. Nochtans was de man een echte conservatieveling. Hij verzuimde bij koningin Victoria een ontluikend sociaal bewustzijn te stimuleren en prentte bij haar in dat alle opstanden, protesten en eisen voor verandering het werk waren van een kleine groep ontevredenen. De rest van haar leven zal Victoria zich nooit vierkant zetten achter pogingen om de armoede te verlichten of slechte leef- en werkomstandigheden te verbeteren. Ook de suffragettes hadden Victoria’s sympathie niet. ‘Laat de vrouw zijn zoals God haar bedoeld heeft,’ fulmineerde ze, ‘levensgezellin van de man, maar met totaal andere taken en roepingen.’ Contradictorische uitspraken van een vrouw die haar leven lang de eerste viool wilde spelen en aldus indirect wel een gestage impuls gaf aan de doelstellingen van de suffragettebeweging.
Victoria blijft niet lang alleen. Ze huwt met haar neef Albert van Saksen-Coburg en Gotha. Het gelukkige huwelijk zal gezegend worden met liefst negen kinderen. Enkele kinderen zullen het koppel grote zorgen baren niet in het minst hun oudste zoon Albert Edward (bijgenaamd ‘Bertie’), de latere koning Edward VII. Maar Albert wenste allerminst een decoratieve echtgenoot te zijn. Geholpen door Victoria’s zwangerschappen en haar postnatale depressies neemt de vrij koele, intelligente en rationele Albert stap voor stap de feitelijke macht over. Met vrij veel succes overigens. Hij zet de regering ertoe aan zich te matigen op het gebied van buitenlands beleid en democratisering en draagt er toe bij dat de macht van de aristocratie verder wordt uitgehold. Samen met Victoria oefent hij invloed uit door zorgvuldig geplande en delicate achterdeurdiplomatie via een netwerk van koninklijke connecties dat heel Europa omspant.
De onuitputtelijke werkijver van Albert gaat sterk ten koste van zijn gezondheid. Hij sterft op de vrij jonge leeftijd van 42 jaar en Victoria is buiten zichzelf van verdriet. Vanaf dan draagt ze enkel nog zwarte kledij en trekt zich zoveel mogelijk terug uit het openbare leven. Ze zoekt troost bij haar Schotse knecht John Brown maar verwekt hiermee een groot schandaal. Victoria’s familie en hovelingen omschrijven de Schot als een onbeschaamde boerenkinkel en noemen hem smalend de ‘hengst van de koningin’. Maar Brown maakt de koningin gelukkig. Op het einde van haar leven zal ze zich trouwens nog heel sterk hechten aan haar veel jongere Indiase bedienden waaronder een zekere Karim Abdul. Geleidelijk neemt Victoria de draad weer op en gedurende de jaren 1870 tot 1890 staat ze op het hoogtepunt van haar politieke macht waarbij ze regeert over een kwart van de wereldbevolking. Ze blijkt bedrevener in machtspolitiek dan de meeste mannen om haar heen. Toch cultiveert ze naar de buitenwereld het beeld van de inschikkelijke, teruggetrokken, huiselijke koningin. Een golf van ontroering gaat dan ook door de wereld bij haar overlijden. Haar negen kinderen en liefst 42 kleinkinderen belanden op heel wat Europese tronen. Zo wordt haar kleinzoon Wilhelm keizer van Duitsland. Hij sleurt in 1914 het Britse Rijk mee in een vierjarige bloedige wereldoorlog.
Voor de Belgische lezer duikt in het leven van Victoria een persoon op die ze heel goed kennen. Koning Leopold I van Saksen-Coburg Gotha was immers de oom van de Britse koningin. En niet zomaar de eerste de beste. Ze aanbad Leopold en hij stelde veel belang in het welzijn van zijn nichtje. Hij gaf haar als tiener regelmatig morele lessen en drukte haar op het hart voortdurend de eigen gebreken te onderzoeken en hard te werken. Door haar aanleg voor molligheid gaf hij haar het dringende advies om aan lichaamsbeweging te doen en haar gewoonte om te veel of te snel te eten te veranderen. De oudste zoon van Leopold, de latere Leopold II, wordt door Baird genadeloos afgemaakt omwille van zijn grove schendingen van de mensenrechten in Congo. Victoria bleef hem ontmoeten vermoedelijk uit respect voor zijn vader. Een hofdame Marie Mallet schreef over hem: “Het is een schijnheilig oud monster, een heel slecht mens, is mijn indruk.”
De Australische politiek journaliste Julia Baird heeft een vlot leesbare en knappe biografie geschreven waarbij ze een aantal mythes ontkracht zoals Victoria’s vermeende passiviteit, haar afhankelijkheid van mannen en afkeer van de macht. Daarbij heeft Baird een aantal moeilijkheden moeten overwinnen. Zo zijn heel wat primaire bronnen na de dood van Victoria ofwel vernietigd ofwel grondig nagezien waarbij bepaalde bezwarende passages werden verwijderd. Ondanks deze problemen is de auteur erin geslaagd de drie aspecten van Victoria als vorstin, echtgenote en moeder te smeden tot een evenwichtig levendig geheel waarbij haar gebreken niet onder de mat worden geveegd. Baird besteedt verder heel wat aandacht aan de grote politieke onderwerpen, gebeurtenissen en sociale hervormingen van de woelige 19de eeuw. Ook gaat haar belangstelling uit naar een aantal tijdsgenoten van de koningin zoals Florence Nightingale. De auteur heeft zich de vrijheid toegeëigend om ook enkele fictieve scènes in te lassen wat de leesbaarheid nog verhoogt maar bepaalde historici ongetwijfeld de tenen doet krullen. Het boek is voorzien van een uitgebreide notenlijst, illustratieverantwoording, bibliografie, zeer uitgebreid register en een fotokatern.
De eindwoorden van deze biografie over koningin Victoria zijn meteen een wijze levensles: ‘Ze gaf nooit op’.
Kris Muylle
