Over koffiebonen en kogels
De monnik van Mokka – Dave Eggers – Vertaling Koos Mebius – Lebowski – 336 blz.
Vanaf zijn debuut in 2000 met het boek Een hartverscheurend verhaal van duizelingwekkende genialiteit heeft Dave Eggers (Boston 1970) zich ontwikkeld tot een maatschappelijke geëngageerd schrijver. Met The teacher project zette hij zich in voor betere arbeidsomstandigheden voor leraren. Hij richtte ScholarMatch op, een organisatie die arme studenten en sponsoren bij elkaar brengt. De cirkel uit 2013 was tot nu toe zijn meest indringende en meest invloedrijke roman over de gevaren van opkomst van de sociale media die het leven van alle personen op aarde dreigen over te nemen en te manipuleren. De monnik van Mokka zou je een oorlogsthriller kunnen noemen die Jemen en de positie van de koffiehandel en koffieboeren aldaar als centraal thema heeft.
Je kunt het wel aan Dave Eggers overlaten om een op het oog niet al te opwindend onderwerp toch uit te bouwen tot een roman die van het begin tot het eind boeiend blijft. Het verhaal gaat over de Jeminitische immigrantenzoon Mokhtar Alkhanshali, die opgroeit in Californië. Mokhtar krijgt in de Verenigde Staten, onder andere doordat hij wordt gediscrimineerd, niet veel kansen, maar de kansen die hij krijgt benut hij ook niet ten volle. Hij kan een succesvol autoverkoper worden, maar kan daar toch geen voldoening uit halen. Bij zijn baantje als portier bij een appartementengebouw valt zijn oog op het beeld van een koffiedrinkende man. Het blijkt een Jemenitische man te zijn. Mokhtar die altijd negatief heeft gedacht over het land van zijn voorouders gaat op onderzoek uit en komt erachter dat het koffiedrinken zo’n vijfhonderd jaar geleden is ‘uitgevonden’ door een moslimgeestelijke die ‘de monnik van Mokka’ werd genoemd.
Jemen was ooit de producent van de beste koffie ter wereld. Wat is er sindsdien gebeurd? Koffieboeren hebben hun koffieteelt overboord gezet en zijn qat gaan verbouwen, een drug die in Jemen veel wordt gekauwd. De teelt ervan is veel profijtelijker dan de die van koffie. Er zijn nog wel koffieboeren, maar die worden uitgebuit door Saoedische handelaren. Mokhtar bedenkt een zakelijk plan om de Jemenitische koffiebouw weer op poten te zetten met een export naar Amerika en een veel hogere beloning voor de lokale telers. Maar dan breekt de burgeroorlog uit.
Eggers blijkt echt bevriend te zijn geraakt met Mokhtar Alkhanshali, die intussen een beroemde koffie-ondernemer is en hij heeft dan ook geprobeerd om zo dicht mogelijk bij het echte verhaal van deze koffiehandelaar te blijven. Gedurende de Jemenitische burgeroorlog, waarbij in feite Iran en Saoedi Arabië over de hoofden van de Jemenieten een geschil uitvechten, probeert Mokhtar zijn plannen uit te voeren. De koffiehandelaar komt in gevaarlijke situaties terecht. Hij wordt aangehouden bij wegversperringen en zijn leven komt steeds in gevaar door bommen, granaten en kogels. Als het boek is afgelopen, gaat het verhaal van Mokhtar nog door, want de burgeroorlog woedt nog steeds.
“Alle perikelen in Jemen hebben Mokhtars grootvader Hamood ertoe bewogen weer in de Verenigde Staten te gaan wonen. Hij verblijft nu bij zijn familie in Central Valley in Californië. Toen Mokhtar hem eens opzocht, zag hij bij aankomst zijn grootvader in zijn eentje met zijn kin op zijn wandelstok voor zijn huis zitten. Mokhtar liep op hem af en kuste zijn knieën, handen en voorhoofd. Omdat het Suikerfeest was, had Mokhtar, zoal de traditie voorschrijft, een geschenk voor Hamood bij zich. Het was een envelop vol honderd-dollarbiljetten.
‘Hoe kom je daaraan?’ vroeg Hamood.
‘Dit is van die jongen die nog minder waard is dan een ezel,’ zei Mokhtar lachend.”
Want zo had zijn grootvader hem ooit betiteld. Eggers heeft met De monnik van Mokhtar weer een schitterend boek afgeleverd waarin hij zijn sociale bevlogenheid helemaal kwijt kon.
