Verzetsstrijders

De Tweede wereldoorlog en het verzet – Egbert van de Schootbrugge – Omniboek – 317 blz.

De freelance onderzoeker Egbert van de Schootbrugge vertaalde en redigeerde al eerder boeken over de Tweede Wereldoorlog. Ook schreef hij artikelen voor de website go2war. Dit is zijn eerste boekuitgave. In zijn “verantwoording en dankbetuiging” dankt hij met name Joke Folmer, de enige uit de door hem beschreven verzetsfiguren die nog in leven is en met wie hij uitgebreid heeft gesproken.

De auteur bedoelt met zijn boek “een kennismaking met de kopstukken van het Nederlandse verzet in woord en beeld” te geven; dat laatste overigens nogal beperkt: veelal portretfoto’s.
Van de Schootbrugge realiseert zich dat er over het verzet in Nederland nogal controversiële meningen bestaan. Chris van der Heijden relativeert in Grijs verleden de bereidheid tot actief verzet. Toch heeft het NIOD ‘berekend’ dat er zo’n 40.000 verzetsstrijders actief zijn geweest, hulp aan onderduikers niet meegerekend. Dat een klein aantal moedige mensen in dit boek de eer krijgen die ze verdienen is zeer lovenswaardig.

Dat kleine aantal brengt mij op een aandachtspunt: waar is de verantwoording voor deze keuze? De auteur geeft weliswaar aan dat ze “stuk voor stuk iconische figuren” zijn, “die symbool staan voor duizenden anderen”, maar dat is geen keuze-argument. Een paar voorbeelden van minstens zulke ‘iconische’ figuren die ik in dit boek mis zijn:
Henk Sneevliet en Abraham Menist uit de CPN-hoek
Janrik van Gilse, leider van spionageactiviteiten en medeoprichter van Militair Contact
Jan van Delft, verzetsherdenkingskruis en Europe Cross, in 1945 meegevochten met de Geallieerden
Jos van Wijlen, leider van de Groep André
Maarten Schakel, van diezelfde groep
Frans van Ophem, de Vonk-groep
Klaas Postma, van de Oranje Vrijbuiters
Jhr. Johan Schimmelpenninck, van de Oom Alexander Groep
Piet de Kruijf, van de gelijknamige groep uit Arnhem
Enz.

Het boek is ingedeeld in hoofdstukken met betrekking tot het type verzetsactiviteit: Hulp aan onderduikers; Falsificaties, gewapend verzet en sabotage; Illegale pers; Spionage; Organisatie. In die hoofdstukken worden dan de verzetsstrijders geportretteerd, voorzien van een portretfoto. Ook hierbij heb ik bedenkingen. Er zijn verzetsstrijders die zich met meer dan één van deze typen hebben beziggehouden. De auteur zegt dat hij heeft gekeken waar ze zich voornamelijk mee hebben beziggehouden, maar is dat wel geheel duidelijk?
Aan het einde van het portret van Sjaak Boezeman plaatst Van de Schootbrugge het “Lied van de achttien dooden” van Jan Campert ter ere van 15 Geuzen en 3 Februaristakers, gefusilleerd op de Waalsdorpervlakte. Boezeman was weliswaar lid van De Geuzen, maar al enkele maanden eerder in zijn cel om het leven gekomen. De hierboven genoemde indeling zorgt voor een stukje rommeligheid, die mijns inzien (gedeeltelijk) vermeden had kunnen worden door naast een personenregister ook een zakenregister op te nemen. Een voorbeeld: De organisatie “Fiat Libertas”, die pilotenhulp tot belangrijke taak had en waarvan Joke Folmer deel uitmaakte, wordt op een aantal plaatsen genoemd, maar door de gebruikte indeling is het verband tussen die stukjes zoek geraakt.

Opvallend is ook het ontbreken van een bijzondere spionageactiviteit. Veel Nederlandse mannen werden verplicht te werk gesteld in Duitsland. Onder hen waren spionnen die observeerden wat in een bepaalde fabriek werd geproduceerd. Indien dit van belang was voor de oorlogsproductie, werd dit doorgegeven aan Engeland, zodat er gericht gebombardeerd kon worden. Zeker is in ieder geval dat de groep van Piet de Kruijf uit Arnhem zich hiermee heeft beziggehouden. Het laatste dat ik wil noemen is het ontbreken van de organisatie Nomedos. Deze hield zich voornamelijk bezig met zorg voor en de hulp aan gezinnen van onderduikers. Misschien minder spectaculair dan het andere, maar er is veel leed mee verzacht!

Conclusie
Een boek voor mensen die het ook hebben meegemaakt, voor mensen die er uit de eerste hand iets over hebben gehoord, maar geen details kennen en voor jongeren die er voor het eerst kennis mee kunnen maken.
Er komt weinig nieuws uit dit boek naar voren. Veel is al eerder gepubliceerd, zoals ook de uitgebreide literatuurlijst uitwijst. Overigens ontbreekt hierin het belangrijke artikel van Bas Kromhout Hoe zinvol was het verzet in de Tweede Wereldoorlog (Historisch Nieuwsblad 4/2009). Hier zijn zaken samengebracht, zodat ik kan zeggen dat Egbert van de Schootbrugge in zijn doel: “stil te staan bij buitengewone daden van gewone mensen” zeker is geslaagd. Ik ben zeer verheugd met deze uitgave. Die brengt ons weer eens in herinnering dat er mensen waren die de vrijheid boven hun eigen leven stelden; zodat wij niet vergeten!

Kees de Kievid