Alleen op een eiland
De dochter van Crusoe – Jane Gardam – Vertaling Gerda Baardman en Kitty Pouwels – Cossee – 287 blz.
Als zesjarig kind wordt Polly Flint door haar vader achtergelaten bij de ongetrouwde, vrome zusters van haar overleden moeder in hun afgelegen gele huis Oversands aan de Noord-Engelse oostkust. Ze heeft dan al onaangename jaren achter de rug bij een pleegmoeder in Wales. Polly’s tantes Mary en Frances slijten hun dagen met wandelen, kerkbezoek, een wekelijkse visite van pastoor Pocock en de zorg voor de verzuurde, verarmde mevrouw Woods. Woods staat vanaf het begin vijandig tegenover Polly, die na de plotselinge dood van haar vader het middelpunt wordt van de zorgen van haar tantes. Polly gaat niet naar school, maar krijgt haar opleiding thuis: Duits en Frans van mevrouw Woods en muzieklessen van tante Frances. Pas op haar zestiende komt zij voor het eerst buiten het dorp bij een familie in Yorkshire, de Thwaites, van wie pas later blijkt in welke relatie ze tot Polly staan. Hier begrijpt ze dat haar tantes haar hebben weggehouden van de echte wereld. Ze heeft op een eiland geleefd. Ondanks dat keurslijf heeft Polly een eigen wil ontwikkeld. Zo verzet ze zich tegen het ‘vormsel’ van de kerk, ondanks het aandringen van de tantes en pastoor Pocock.
De manier waarop de Thwaites leven, is het tegenovergestelde van hoe het bij Polly’s tantes toegaat. Op het landgoed logeren kunstenaars en aan het geloof heeft iedereen een hekel. Centrale figuur op het landgoed van de Thwaites is Lady Celia, een broodmagere, dominante vrouw die Polly bevrijdt uit haar saaie kleding en haar jurken van zijde en fluweel geeft.
Lady Celia ontvangt personages als Virginia en Leonard Woolf en jonge dichters die later de Eerste Wereldoorlog worden ingetrokken en oorlogsdichters worden. Polly wordt er voor het eerst verliefd op de jonge dichter Paul Treece uit Oxford en later op Theo Zeit, een mysterieuze, schatrijke Joodse jongen van Duitse afkomst. Het zijn deze liefdes die Polly, die hoewel zij de rest van haar leven zal doorbrengen op het afgelegen Oversands, toch bij de wereldgeschiedenis zullen betrekken. Ze krijgt van doen met de Eerste Wereldoorlog als Paul Treece zich aanmeldt als soldaat. Theo Zeit trouwt een ander en keert terug naar Duitsland, omdat Duitsers in Engeland met de nek werden aangekeken. Tijdens de Tweede Wereldoorlog ontfermt Polly zich over Joodse kinderen die uit Duitsland zijn gevlucht.
Dit boek dat in de Engelse versie al in 1985 door Gardam werd geschreven, krijgt een thema mee van Virginia Woolf: “De druk van het leven als je het in je eentje op een onbewoond eiland moet zien te redden, is echt niet om te lachen. Het is ook niet om te huilen.”
Eilandbewoners hebben andere eigenschappen dan bewoners van het vasteland. Ze zijn meer op elkaar aangewezen en ontwikkelen gewoontes die afwijken van die van de vastelanders. Hoofdpersonage Polly Flint identificeert zich sterk met de persoon Robinson Crusoe. Het verhaal van Daniel Defoe blijft haar leven lang haar favoriete boek en als ze wordt aangesteld als onderwijzeres op een lagere school is het eerste wat ze doet; het behandelen van dit boek.
De dochter van Crusoe beslaat een heel mensenleven van zesjarig meisje tot aan de dood van Polly. Nooit komt ze los van Oversands, de nagedachtenis aan haar tantes, en de zure mevrouw Woods, die wordt getroffen door een hersenbloeding en jarenlang nog liefdevol wordt verzorgd door Polly en haar dienstmeisje Alice. Alice en zij blijven uiteindelijk samen achter op Oversands. De relatie met Alice draait helemaal om. Alice, die aanvankelijk amper praat en alles aan Polly overlaat, neemt ten slotte het heft in handen en zorgt ervoor dat er inkomsten komen door de lege kamers te verhuren aan kostgangers.
Het hele boek wordt vanuit de Polly beschreven. Alleen het laatste deel dat heel toepasselijk ‘Slot’ is genoemd, wordt geschreven door een journaliste die Polly komt interviewen over haar leven. Intussen is ze licht dementerend. Het allerlaatste stuk is een dialoog tussen de hallucinerende Polly en Robinson Crusoe. De laatste woorden zijn:
“Polly Flint: Vaarwel, Crusoe, Robin Crusoe.
Crusoe: Vaarwel, Pol Flint.”
Jane Gardam noemde in een interview De dochter van Crusoe haar favoriete boek. Het is een heel gelaagd en vol boek, met karakters die me lang bij zullen blijven, en een van de beste boeken die ik in 2018 heb gelezen.
