Een creatieve benadering van het 15de eeuwse Florence

De geniale stad – Koen De Vos – Ambo Anthos Uitgevers – 332 blz.

Over het Florence van de vijftiende eeuw zijn al flink wat werken verschenen. Brunelleschi en Ghiberti, Botticelli, Donatello, Fra Angelico, Leonardo da Vinci, de Medici: wie kent niet deze namen? De onderzoeksvraag van Koen De Vos in zijn boek is schijnbaar eenvoudig: hoe komt het dat in Florence op dat specifieke ogenblik zich plots een explosie voordoet van creativiteit en productie op het vlak van cultuur? Waarom juist in Florence en niet in een andere Italiaanse stad zoals Venetië, Milaan of Napels of in een Vlaamse stad zoals Brugge of Gent die toen ook hoogdagen beleefden? In zijn inleiding stelt de auteur dat naar zijn aanvoelen deze vraag onbevredigend wordt beantwoord. Meestal verwijzen historici naar algemeenheden zoals de zin voor schoonheid of de werklust.

Koen De Vos koos voor een aanpak waarbij hij de voorwaarden voor genialiteit toetste aan de toestand van het vijftiende-eeuwse Florence. Dat de auteur kiest voor deze benadering valt niet te verwonderen. Hij is creativiteitsconsultant en schreef reeds een boek over brainstormen. Koppel hierbij het feit dat De Vos Romaans filoloog is en van jongs af Florence bezocht en je bekomt meteen een mix die potentie biedt om de Florentijnse renaissance eens op een niet klassieke manier te benaderen los van zwaar cultuur-historische analyses.

In het boek bespreekt de auteur in totaal negen creativiteit bevorderende factoren die moeten verklaren waarom Florence in de vijftiende eeuw zo creatief was en zoveel genieën heeft voortgebracht. Deze voorwaarden klinken soms zeer logisch maar sommige zijn verrassend. Het politieke systeem bijvoorbeeld wordt door Koen De Vos omschreven als misschien de meest directe hefboom om de creatieve dynamiek in de stad te stimuleren. Het kwam erop neer dat zeer veel inwoners (voor een korte tijd weliswaar) een (belangrijk) politiek mandaat konden opnemen. Dit alles was opgezet om de dictatuur van één enkele persoon onmogelijk te maken. Het was een ogenschijnlijk instabiel systeem maar de kans om ooit eens deel uit te maken van het stadsbestuur was vrij groot. Florence investeerde in haar bevolking door hen kansen voor te schotelen om zich op het allerhoogste niveau te bewijzen en droeg zo in niet geringe mate bij tot de prestatiegerichte cultuur in Florence. Andere creativiteit bevorderende factoren waren onder meer financiële middelen, wedstrijden en grootse projecten en de creatie van omstandigheden waarbij ideeën vrij kunnen stromen. Maar ook factoren als de ligging van Florence tussen tal van andere rijke en cultureel hoogstaande stadstaten droegen bij tot het succesverhaal.

In de verschillende hoofdstukken komen we heel wat te weten over de geschiedenis, de organisatiestructuur van de stad, de rol van de familie de Medici, de verschillende kunstenaars en hun kunstwerken. Het boek bevat tal van details en weetjes. Over details gesproken: het inleidend citaat uit Orson Welles’ film The Third Man is schitterend gekozen.
Koen De Vos draagt Florence in het hart en het siert de auteur dat hij in zijn enthousiasme en drang naar volledigheid niets liever wil dan zijn ideeën bij iedereen uitgelegd te krijgen maar het had hier en daar toch wel wat beknopter gekund. De auteur wil per se alles vanuit de creativiteit bevorderende factoren verklaren en analyseren. Hij legt alles goed uit en herhaalt maar weidt soms teveel uit. Hij haalt dan nog eens voorbeelden en parallellen aan uit andere tijdperken opdat de lezer toch maar zou begrijpen wat diezelfde lezer al lang begrepen heeft. Zo legt hij in hoofdstuk 2 verbanden tussen Brunelleschi, goudzoekers, de rock-‘n-roll, de levenscyclus van een product en de ontwikkeling van de mobiele telefoon om ten slotte te eindigen met Duchamps urinoir uit 1917.

Maar dit neemt niet weg dat de auteur een goed en aangenaam verteller is. Koen De Vos hanteert en creëert een eigen sfeer en benadering. Hij slaagt erin om op een laagdrempelige manier het reilen en zeilen in het Florence van toen uit te leggen.
In het boek zijn twee katernen met kleurenafbeeldingen toegevoegd. Achter in vinden we nog de notenlijst, een overzicht van kunstenaars, ontdekkingsreizigers, uitvinders, filosofen en schrijvers die in de vijftiende eeuw in Florence geboren zijn of er een groot deel van hun leertijd en/of leven hebben doorgebracht gevolgd door een selectie meesterwerken uit die tijd. Verder nog een bibliografie en register. Ten slotte nog dit: via de website van de auteur kan gratis een wandeling worden gedownload die de bezoeker kennis laat maken met de hoogtepunten van Florence.

De geniale stad is zeker een aanrader voor wie op een niet-klassieke, laagdrempelige maar goed onderbouwde manier iets meer wil te weten komen over het Florence van de vijftiende eeuw. Wie een bezoek plant naar de hoofdstad van Toscane zal met dit werk een zeer gedegen basiskennis opdoen zonder dikke cultuurhistorische boeken te moeten doorworstelen.

Kris Muylle