1000 jaar globalisering

Het jaar 1000 – Valerie Hansen – Vertaling: Inge Pieters – Uitgeverij Thomas Rap – 364 blz.

De ontdekkingsreizen. Wie dit woord hoort, denkt ongetwijfeld meteen aan Columbus. Of aan Hendrik de Zeevaarder in wiens opdracht de Portugezen de Afrikaanse kusten verkenden. Maar hier zetten we duidelijk onze West-Europese bril op. De Amerikaanse historica Valerie Hansen stelt dat in het jaar 1000 de wereld reeds was doorsneden van handelsroutes. De globalisering van de wereldhandel is toen begonnen en hierbij stonden de Europeanen aan de zijlijn. De geschiedenis speelde zich af tussen andere continenten.

Je moet al een zekere kennis van geschiedenis hebben om iets te kunnen vertellen over de periode rond het jaar 1000. Ja, de Noormannen, die kennen we wel. Zijn die niet in Amerika geweest? Dat klopt.

Na een algemene inleiding opent Hansen haar boek met het uitzoeken waar de Noormannen (vermoedelijk) hebben verbleven. Veel sporen hebben ze niet nagelaten. Maar de daar ontplooide beperkte handelsactiviteiten zijn van een enorme symbolische waarde. Doordat de Noormannen ook handel voerden met het Islamitische Abassidenrijk dat zelf een intensief handelsverkeer onderhield met Afrika, Zuidoost-Azië en China, was voor het eerst een wereldomvattend handelsnetwerk tot stand gekomen: de globalisering was een feit in het jaar 1000.

Net als in onze tijd nam China toen een belangrijk aandeel van de wereldhandel voor zijn rekening. Het voornaamste exportproduct was – naast papier en zijde – keramiek. Het werd in industriële hoeveelheden aangemaakt in zogenaamde drakenovens. Zo bevatte een voor de kust van het Indonesische eiland Belitung gezonken schip liefst 60.000 Chinese bordjes. Bovendien werd het product aangepast volgens de wensen van de klant. Chinese ambachtslieden die aan het Abassidenrijk wilden verkopen gebruikten Abbasidisch keramiek als model maar deze pottenbakkers kenden niet genoeg Arabisch om de letters goed weer te geven. Abbasidische pottenbakkers probeerden nog iets van hun marktaandeel te redden door geglazuurde gebakken potten een tweede laag zilver en koper te geven.

De populairste handelswaren waren 1000 jaar geleden ongetwijfeld goud en slaven. Rond de goudhandel hing een zweem van geheimzinnigheid. Niemand wist precies waar het edele metaal werd gewonnen en verkocht. Een van de hardnekkigste mythes was die van de stille handel, een soort ruilhandel waarbij kopers en verkopers elkaar niet ontmoetten. Slaven waren vooral afkomstig uit Afrika, Centraal-Azië en Oost-Europa. In deze laatstgenoemde regio waren vooral de Roes actief. Ze zullen later hun naam geven aan Rusland. Het waren Scandinaviërs, een mengeling van noordelijke volkeren die richting de Oost-Europese rivierdalen trokken, zich met de plaatselijke bevolking vermengden of met geweld slaven en bont verkregen. De slaven waren vooral bedoeld voor Bagdad en Constantinopel. Er kwamen zoveel slaven uit Oost-Europa dat de betekenis van het Griekse woord voor slaaf (sklabos) ergens in de elfde eeuw van betekenis veranderde: eerst betekende het ‘Slavisch persoon’ maar gaandeweg ging het gewoon ‘slaaf’ betekenen, of de slaaf in kwestie nu van Slavische origine was of niet.

Op een boeiende wijze schetst Hansen een algemeen beeld van de toenmalige wereldhandel en de verschillende goederenstromen met sterke nadruk op (Centraal-)Azië. Het jaar 1000 moet wel met een korreltje zout worden genomen: regelmatig spoelt Hansen enkele eeuwen door of terug. Citaten van schrijvers uit die tijd en een aantal weetjes kleuren het boek. Zo lezen we dat het Bluetoothlogo samengesteld is uit de twee initialen van koning Harald Blauwtand: de H en de B. Net zoals de Bluetoothtechnologie computers en mobiele telefoons met elkaar verbindt, zo had deze koning Denemarken en Noorwegen met elkaar verbonden. De auteur trekt opvallende parallellen met onze huidige geglobaliseerde wereld. Het boek is geïllustreerd met enkele zwart-witkaartjes en afbeeldingen en bevat verder een katern met kleurenfoto’s. Achterin vind je per hoofdstuk nog een overzicht van interessante literatuur of tips bij het bezoeken van bepaalde plaatsen die in het boek worden vermeld, verder nog een notenlijst en register.

Toen de Europeanen de Afrikaanse en Aziatische kusten begonnen te verkennen konden ze beroep doen op eeuwenlange bestaande handelscontacten. Met geweld schakelden ze tussenpersonen uit en namen de handel rechtstreeks in handen. Enkele eeuwen later begon de industriële revolutie in Engeland maar niet in China dat al veel eerder een geavanceerde economie had. In China was geen tekort aan arbeidskrachten dus ontwikkelde men er ook geen machines.

Het is een waardevolle les: de mensen die in de meest ontwikkelde landen wonen hebben bepaalde voordelen maar aandacht voor de eigen omgeving en de bereidheid om het juiste moment af te wachten kan ook heel wat opleveren. Maar het belangrijkste wat we van onze voorzaten kunnen leren, aldus Hansen, is hoe we het beste kunnen reageren op het onbekende. De auteur besluit: ‘mensen die zich open bleven stellen voor het onbekende deden het veel beter dan mensen die alles wat nieuw was afwezen. Dat was zo in het jaar 1000 en het geldt nog steeds.’

Kris Muylle