De weg naar een wereldrijk

Het wereldrijk van het Tweestromenland – Daan Nijssen – Uitgeverij Omniboek  – 384 blz.

Het reusachtige Perzische Rijk tijdens de regeerperiode van koning Darius I van rond 500 voor Christus vormt het vertrekpunt van de auteur. Het was een tijd waar de volkeren in wat we nu het Midden-Oosten noemen relatief vreedzaam naast elkaar woonden, handel dreven en ideeën uitwisselden. Dit rijk en deze eenheid vielen niet zomaar uit de lucht. Het was het resultaat van een evolutie van eeuwen waarbij uit een lappendeken van koninkrijken, stadstaten en stammen één wereldrijk – oikoumene in het Grieks – werd gesmeed. Over dit proces schreef oudheidkundige Daan Nijssen het interessante boek Het wereldrijk van het Tweestromenland.

Alles begint bij de Soemeriërs tijdens het derde millennium voor Christus in de vruchtbare valleien van de Tigris en Eufraat in het zuiden van het huidige Irak. In de vele stadstaten was een zeker gevoel van eenheid aanwezig daar ze dezelfde goden aanbaden en in steden woonden waardoor ze zich duidelijk onderscheidden van buurvolkeren die in de woestijn leefden. Op een bepaald moment zal een zeker Sargon van Akkad erin slagen deze stadstaten te verenigen onder zijn gezag.

In 18^de eeuw v.C. maken twee stadstaten sterk opgang. Assur ligt op de handelsroute tussen de metaalrijke bergen in het noorden en de zuidelijke volkeren. De Assyriërs treden op als tussenpersonen in deze handel en brengen het noorden van Mesopotamië onder hun gezag. Iets later verenigt koning Hammurabi het zuiden van Mesopotamië. Hij verovert Assur en herstelt zo het leiderschap van de oikoumene.  Hammurabi maakt van Babylon de politieke en religieuze hoofdstad onder de beschermgod Mardoek. Het koningschap wordt sterk gekoppeld aan het religieuze aspect: wie over Babylon heerst, heeft ook de bescherming van Mardoek.  De gedachte was dan ook heel sterk aanwezig dat wie heerste over de oikoumene ook Babylon in handen moest hebben.  In de late bronstijd (1500 – 1200 v.C.) komen andere rijken op zoals Egypte en Hatti (Anatolië) waarmee Assyrië diplomatieke betrekkingen aanknoopt en langeafstandshandel drijft. Koning Tiglath-Pileser installeert een beroepsleger en zal rond 1100 v.C. het kernland van Assyrië aanzienlijk uitbreiden in Syrië en Iran door veroveringstochten en het aanstellen van gouverneurs.  Zijn opvolgers zetten zijn beleid voort. Opstandige volkeren (zoals de Israëlieten) worden bestraft met deportatie. Ze moeten leven in een gebied waar een andere taal wordt gesproken en andere gewoonten heersen. Deze politiek versterkt de eenheid in het Assyrische rijk. Op het einde van de 7^de eeuw v.C. zal Babylon uiteindelijk met steun van de Meden het Assyrische Rijk dat ten prooi was gevallen aan een burgeroorlog, ten val brengen. In het Midden-Oosten ontstaat een evenwicht waarin nu vier machtsblokken van belang waren: de Egyptenaren, de Lydiërs, Babylonië en de Meden. Niet voor lang. De Perzische koning Cyrus grijpt de macht over de Meden en hij en zijn zoon Kambyses zullen het hele Midden-Oosten veroveren. Uiteindelijk zal na een korte burgeroorlog de Perzische koning Darius de macht grijpen in 518 v.C. Het is het begin van de bloeiperiode van het Perzische Rijk die ongeveer 200 jaar zal duren.

Daan Nijssen beperkt zich in zijn boek (bewust) tot de politieke-dynastieke ontwikkelingen. Andere aspecten van de besproken beschavingen zoals het alledaagse leven, kunst, cultuur, wetenschap of economie komen maar heel zijdelings aan bod. De auteur heeft reeds aangekondigd bezig te zijn met een tweede boek over de voorgeschiedenis van de Zijderoute. Nijssen doorspekt zijn zeer goed geschreven verhaal met talrijke letterlijke citaten uit die tijd die neergeschreven zijn in spijkerschrift. Hij vergelijkt regelmatig deze bronnen met andere teksten zoals de Bijbel en de geschriften van de Griekse geschiedschrijver Herodotus. In het boek is verder nog een kleurenkatern opgenomen met kaarten en afbeeldingen. In de tekst zelf zijn een aantal kaartjes in zwart-wit afgedrukt. Een uitgebreid notenapparaat, bronnenlijst en namenregister sluiten dit goed onderbouwd boek af.

De grote verdienste van dit boek is dat het de Oudheid opentrekt naar andere beschavingen dan de Egyptenaren, Grieken en Romeinen. Assyriërs, Babyloniërs en andere naburige volkeren worden in de geschiedschrijving stiefmoederlijk behandeld maar uiteindelijk zijn wij hier in West-Europa ook schatplichtig aan deze beschavingen.

Kris Muylle