Een keizerlijke uitgave

Brugge voor Napoleon – Redactie: Henk Anseeuw, Jan Anseeuw en Bert Gevaert – Sterck & Devreese – 615 blz.

In 2021 is het 200 jaar geleden dat Napoleon stierf op het afgelegen eiland Sint-Helena. Een verjaardag die niet onopgemerkt voorbijgaat ook al worstelen zelfs de Fransen met hun eigen voormalige keizer. Was hij een tiran of een held? Voor de huidige Franse president Macron was het dansen op een slappe koord. Op woensdag 5 mei 2021 legde hij een krans neer aan het graf van Napoleon onder de koepel van de Dôme des Invalides in Parijs. Maar tevoren had hij een toespraak gegeven in het Institut de France waarin hij Napoleon omschreef als ‘een bouwer, strateeg en wetgever, maar ook een man met fouten’. De laatste jaren zijn er heel wat biografieën over Napoleon verschenen o.m. van de hand van Johan Op de Beeck en Bart Van Loo. Wie meer te weten wil komen wat het beleid van Napoleon en bij uitbreiding de Franse overheersing (tussen 1794 en 1814) concreet heeft betekend voor een Vlaamse stad en regio kan terecht bij een nieuwe prachtige publicatie Brugge voor Napoleon.

Het is een lijvig boek geworden met keizerlijke allures. Wat onmiddellijk opvalt bij het doorbladeren is de onberispelijke en zeer aantrekkelijke lay-out en de vele prachtige kleurenillustraties. Een aantal afbeeldingen worden in dit boek voor het eerst aan een groot publiek getoond. Er werd geput uit zowel stedelijke collecties als privéverzamelingen. Vermeldenswaardig zijn ook de illustraties die striptekenaar Ken Broeders speciaal voor dit boek tekende en schilderde.

Liefst 24 verschillende auteurs – stuk voor stuk specialisten in hun eigen vakgebied – werkten mee aan dit project waarvan de eerste kiemen vijf jaar geleden werden gelegd. Het boek opent met een voorwoord van de Brugse schepen voor cultuur Nico Blontrock, een inleiding van de redactie en een tijdlijn. Meteen merk je de nauwgezetheid waarmee de redacteurs tewerk zijn gegaan. De gebeurtenissen van een bepaald jaar worden in de tijdlijn – afhankelijk of ze betrekking hebben op Napoleon, Frankrijk en Europa of Brugge – in een aparte kleur weergegeven. Napoleonkenner Johan Op de Beeck bespreekt vervolgens in een afzonderlijk hoofdstuk de nalatenschap van de keizer.

Vervolgens komen de bijdragen van de verschillende auteurs aan bod opgedeeld in zes thema’s. Het eerste thema opent met een overzicht van de bestuurlijke veranderingen in de Franse tijd zoals de invoering van de burgerlijke stand en het decimaal metriek stelsel en de afschaffing van de feodale adel. In de andere bijdragen komen het oudste kadasterplan van Brugge aan bod, het vondelingen- en wezenbeleid en de oprichting van gendarmeriedivisies. Tussendoor gaat de aandacht ook uit naar een nieuwe geneeskunde en armenzorg. In dit hoofdstuk vind je een gegeven dat opvallend actueel aandoet. Een van de uithangborden van de Franse (preventieve) gezondheidszorg was de koepokkenvaccinatie. Auteur Bart Demuynck besluit: ‘Er moesten veel vooroordelen worden overwonnen en lokale besturen moesten worden overtuigd om deze inspanningen vol te houden. In de feiten kwam het erop neer dat de inenting enkel verplichtend kon worden opgelegd aan de kinderen van de grote groep armen die leefden van de openbare weldadigheid.’

Het tweede thema is vervolgens gewijd aan het militaire leven en opent met een bijdrage over de Brugse en Houtlandse ‘conscrits’ in napoleontische krijgsdienst. Vervolgens gaat auteur Ludo Meulebrouck verder in op Le camp de Bruges als onderdeel van Le camp de Boulogne. Uiteindelijk zal Napoleon zijn plannen om Engeland te veroveren opbergen en zijn manschappen richting het oosten zenden onder de naam van Grande Armée. Meulebrouck besluit dat Le camp de Bruges ‘de meest gerenommeerde eenheid ooit’ was van het Franse leger dankzij zijn commandant Davout en ‘de nooit aflatende training in de meest barre omstandigheden, die de eenheid smeedde tot een geoliede vechtmachine.’ Het thema wordt afgesloten met een hoofdstuk over de militaire hospitalen in Brugge en het plan om (letterlijk) uit het vaarwater van de Engelsen te blijven door de aanleg van een kanaalstelsel tussen Duinkerke en de Schelde waarbij tussen Damme en Breskens een nieuw kanaal diende te worden gegraven.

Cultuur is het meest volumineuze thema en draagt de stempel van Jean Luc Meulemeester. Er wordt onder meer stilgestaan bij het classicisme, een kunststroming die dikwijls wordt onderschat. In de schilderkunst waren een aantal Brugse figuren zonder meer toonaangevend. Zo kaapte de Brugse schilder Joseph-Benoît Suvée in 1771 de prestigieuze Prix de Rome weg voor de neus van Jacques-Louis David. In de bouwkunst ruimde de barok de weg voor het classicisme. Leuk detail is dat in Brugge nog altijd enkele voorbeelden te vinden zijn van de Egyptomanie na de mediterrane veldtocht van Napoleon.

Het laatste thema draagt de titel ontspanning en plezier en bevat onder meer een bijdrage over de vrijetijdsbeleving omstreeks 1800. De overige bijdragen daarentegen sluiten niet echt aan bij dit thema want ze handelen over Napoleon en Brugge. Zo bezocht Napoleon in 1803 en 1810 de stad. Beide bezoeken hadden hun eigen karakter alleen al omwille van het feit dat Napoleon de stad de eerste keer bezocht als eerste consul en nadien als keizer. Verder lezen we meer over de oplaaiende discussie of Napoleon moest geëerd worden met een monument. Een opvallend hoofdstuk over de Brugse veteranen en de napoleonistenbonden sluit dit monumentaal werk af. In het slotwoord bespreken de redacteurs de betekenis van Napoleon voor Brugge en omgekeerd wat Brugge voor Napoleon betekende.

Ofschoon het boek betrekking heeft op Brugge bevat het ook heel wat algemene informatie die zonder meer van toepassing is op alle gebieden onder Frans bewind en waar een ruim publiek zeker iets zal aan hebben. Bepaalde bijdragen zijn dan weer zeer specifiek gebaseerd op de plaatselijke situatie met soms zeer gedetailleerde cijfers of lijsten. Verschillende kaderstukjes weiden uit over gebeurtenissen of personen. Het boek beschikt over een exhaustief notenapparaat en een omvangrijke bibliografie. De uitgebreide indices zijn wegens plaatsgebrek niet in het boek opgenomen maar kunnen wel via de redactie per mail worden bekomen.

Brugge voor Napoleon is een opmerkelijke publicatie en een must voor liefhebbers van de Napoleontische tijd en Brugge. Een pluim voor de vele (plaatselijke) auteurs wiens bijdrage het werk is van vele jaren onderzoek.

Kris Muylle