Krachtige vrouwen

Van vrouwen en zout – Gabriele Garcia – vertaling: Mary Bresser – Signatuur – 255 blz.

Amerika, een (culturele) smeltkroes, een land van immigranten. Als bijen op de honing komen ze erop af hopend op de ‘American Dream’. Lang niet iedereen is welkom. Er zijn strenge wetten. Detentiecentra zitten vol met hoopvolle en hopeloze gevallen. Immigranten krijgen te maken met de U.S. Immigration and Customs Enforcement (ICE), een politiedienst met als doel federale statuten die betrekking hebben op immigratie te handhaven. Zij sporen illegalen op die zullen worden uitgezet. Welke drama’s zich hierbij voltrekken zet Garcia duidelijk uiteen. Er is ook een andere kant, de legale. Veelal betreft het immigranten van langer geleden, die inmiddels een verblijfsstatus hebben en vaak in ‘townships’ bij elkaar wonen, zoals in dit boek de Cubaanse gemeenschap in Miami. Daar wonen ook twee personages uit de roman: Carmen en Jeanette, moeder en dochter, van wie Cuba hun oorsprongsland is. Ook hun vijf andere familieleden komen aan de orde. Naast deze familie laat Garcia ook twee vrouwen uit El Savador ten tonele verschijnen. Dat het allemaal vrouwen zijn benadrukt het feministische karakter van de roman.

De mannen in de roman komen er over het algemeen niet te best af. De man van Carmen heeft zijn dochter misbruikt, de verslaafde vriend van Jeanette komt regelrecht uit de goot, Gloria en Jeanette zijn beide verkracht en de man van Dolores mishandelde haar geregeld. De enige uitzondering hierop is Antonio, die Maria Isabel (de betovergrootmoeder van Jeanette) ten huwelijk vraagt, maar zij denkt er wel bij: “… het zijn altijd de vrouwen die een toekomst weven uit wat ze toegeworpen krijgen”. In de roman begaan de personages veel misdrijven – van huiselijk geweld, via verkrachting tot aan moord – maar ze worden begaan uit overlevingsdrang, echter met uitzondering van de misstappen van Jeanette, die min of meer uit eigen vrije wil plaatsvinden.

Over Maria Isabel gaat het eerste deel van de roman – het best geslaagde deel – ten tijde van de Cubaanse onafhankelijkheidsoorlog tegen Spanje. Daarna verplaatst het verhaal zich voortdurend naar één van haar nakomelingen op diverse locaties, zoals Miami, Texas en Mexico. De werkwijze van Garcia, niet chronologisch, niet lineair, is voor de lezer soms wat lastig te volgen. De afzonderlijke verhalen, telkens vanuit het perspectief van één van de vrouwen, zijn door de auteur aan elkaar gekoppeld en thematisch verbonden. Grootse momenten uit de geschiedenis, de Cubaanse Revolutie, verbindt Garcia met alledaagse details, Minnie Mouse met hartjes om de oren als afbeelding op de broek van Gloria.

Die thematisch verbondenheid blijkt ook uit de titel. Het verhaal draait om fragmenten uit de levens van de vrouwen. Het “zout” staat symbool voor de vele gelaten tranen, het zweet van de zware werkomstandigheden die de moeders zich getroosten om hun dochters een beter leven te kunnen bezorgen en ook het zout van de zee, die veelal niet ver weg is. Carmen moest erover heen om het ‘beloofde land’ te bereiken, terwijl het voor Jeanette de plaats is van haar eerste ervaring met seks.

Garcia beschrijft kenmerkende fragmenten uit het leven van de vrouwen, in hun tijd en plaats. De kern is telkens gericht op het leven en overleven. De karakters van de vrouwen zijn naar het leven getekend: niet uiterst nobel, niet onvervalst slecht, maar wel zeer krachtig. Niet voor niets is een kernzin van de roman “Wij zijn kracht”. Het is geschreven in een van de boeken die een rol spelen. Er werd in de sigarenfabriek waar Maria Isabel in 1866 in het plaatsje Camagüey op Cuba werkte voorgelezen uit boeken, o.a. ‘Cecilia Valdés’ (Cirilo Villaverde) en ‘Les Misérables’ (Victor Hugo) om de eentonigheid van het werk enigszins te compenseren. De vrouwen handelen met deze ‘slogan’ in hun gedachten. De enige bij wie de kracht wegvloeit is Jeanette, de jongste telg, verslaafd aan drugs. Typerend is de openingszin van de ‘proloog’, in wanhoop uitgesproken door haar moeder Carmen: “Jeanette, zeg me dat je wilt leven”.

De fragmentarische werkwijze van Garcia werkt niet altijd in het voordeel van de beleving van de roman. Soms houdt een fragment abrupt op, terwijl de lezer eigenlijk wel meer wil weten. Soms is al eerder zoveel bekend gemaakt, dat een later fragment duidelijk aan spanning heeft ingeboet. Misschien is het mogelijk, als je de roman voor het eerst leest, om dat chronologisch te doen – tijd (en verteller) staan boven de hoofdstukken vermeld.

Na dit debuut moet Garcia zich met een volgende roman bewijzen. Nu heeft ze duidelijk talent laten zien, vooral in stijl. Meesterlijke metaforen, waar soms een vleugje ironie in aanwezig is, maken de roman prettig leesbaar. Met haar inlevingsvermogen zouden er zo maar enkele prachtige romanfiguren uit haar pen kunnen vloeien. Boek bestellen!

Kees de Kievid