Een sublieme kroniek van onze thuisplaneet

De aarde. Een kleine geschiedenis – Andrew H. Knoll – vertaling: Brenda Mudde en Maarten van der Werf – Thomas Rap – 256 blz.

Kolkende zeeën van lava, torenhoge muren van ijs, meteoorinslagen, een atmosfeer vol verstikkende gassen, angstaanjagende dinosaurussen. Het verhaal van de evolutie van de aarde is veel spectaculairder dan om het even welke Hollywoodfilm het zou kunnen bedenken. De Amerikaanse geoloog Andrew H. Knoll (1951) balde deze ongemeen boeiende 4,5 miljard oude geschiedenis van onze thuisplaneet samen in acht hapklare hoofdstukken.

De auteur start zijn verhaal met de onvermijdelijke Big Bang, het begin van alles, bijna 14 miljard jaar geleden. Toch duurt het nog zowat 10 miljard jaar vooraleer onze aarde min of meer haar huidige vorm aannam. Maar het was een planeet die we nauwelijks zouden herkennen: heel veel water en bijna geen land, heel veel koolstofdioxide, maar geen of bijna geen zuurstof, her en der opborrelende waterstof en andere gassen.

Dit vormde de ideale kraamkliniek voor het ontstaan van het leven. Knoll benadrukt dat al het gesteente dat voor het onderzoek naar het ontstaan van het leven beschikbaar is, sporen van leven bevat. Belangrijk om te onthouden dus: de aarde is een levende planeet en is dat het grootste deel van haar lange geschiedenis geweest. Een volgende belangrijke fase diende zich zo’n 2,4 miljard geleden aan toen de zuurstofproductie op gang kwam dankzij fotosynthetiserende bacteriën. Uiteindelijk zal het leven zich verder ontwikkelen en het land koloniseren. Maar de aarde was geen passief toneel. Onderzoek heeft aangetoond dat de laatste 500 miljoen jaar zich vijf massa-extincties hebben voorgedaan en evenveel kleinere uitstervingsgolven. De bekendste ramp deed zich ongeveer 66 miljoen jaar geleden voor toen door een meteorietinslag de dinosaurussen van het toneel verdwenen en de zoogdieren konden beginnen aan hun opmars. Toch is dit niet de grootste massa-extinctie. Die vond 252 miljoen jaar geleden plaats: meer dan 90% van de diersoorten in zee stierf toen uit door vulkaanuitbarstingen in West-Azië. Knoll eindigt zijn verhaal met de opkomst van de mens waarbij hij heel wat aandacht besteedt aan de klimaatopwarming. Hij besluit: “Het is uw wereld en uw erfenis, maar ook uw verantwoordelijkheid. Het is nu aan u te bepalen wat ermee gebeurt.”

De grote waarde van dit boek is dat op een compacte en samenhangende wijze het verhaal van onze aarde uit de doeken wordt gedaan. De auteur kan hierbij putten uit zijn jarenlange expedities en geologische ontdekkingsreizen in diverse delen van de wereld. Het is verder verbazingwekkend te lezen hoe geologen en biologen op basis van oude gesteenten de geschiedenis van onze aarde kunnen afleiden. Een mooi voorbeeld van vakoverschrijdend wetenschappelijk onderzoek. Een wetenschappelijke basiskennis is trouwens bij het lezen niet echt noodzakelijk maar wel aan te bevelen. Het boek is geïllustreerd met een 50-tal zwart-witfiguren (foto’s, kaarten, schema’s). Jammer dat deze niet in kleur worden weergegeven. Achterin geeft Knoll zijn bibliografie weer opgedeeld per hoofdstuk waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen populairwetenschappelijke bronnen en vakliteratuur. Een register sluit het geheel af.

Dit boek geeft een mooie samenvatting van de geschiedenis van onze blauwe planeet. Het kweekt begrip en vormt een uitnodiging om de evolutie van de aarde naar waarde te schatten. Knoll citeert in zijn proloog Baba Dioum, een Senegalese boswachter: “Uiteindelijk zullen we alleen proberen te behouden wat we liefhebben; we hebben alleen lief wat we begrijpen, en we begrijpen alleen wat ons is geleerd.” Boek Bestellen!

Kris Muylle