Europa: bouwen zonder plan
Dit is Europa – Hendrik Vos – Borgerhoff & Lamberigts – 630 blz.
De Europese Unie is omgeven door een aura van bureaucratie, saaiheid, inertie en technocratie. De jobs zijn er goed betaald en de onkostenvergoedingen hoog. De instellingen vormen een handige uitweg voor nationaal uitgerangeerde politici. Maar anderzijds heeft ondertussen een ruime meerderheid van de Europese bevolking een leven geleid zonder oorlog. Beslissingen van de laatste decennia laten zich zeer goed voelen in ons dagelijks leven: we betalen met een stabiele eenheidsmunt zonder vervelende (en dure) aankopen van vreemde munten. We rijden vlot van het ene land naar het andere zonder tijdrovende douane- en paspoortcontroles. Onze studenten kunnen moeiteloos via Erasmus studeren in het buitenland. We spreken dan nog niet van de vele verborgen implementaties van Europese richtlijnen in onze wetgeving bijvoorbeeld op milieuvlak. Dit alles is tot stand gekomen via een draaiboek dat niet op voorhand was geschreven. De Vlaamse Europaspecialist prof. dr. Hendrik Vos (°1972) schreef een boeiend en vlot leesbaar boek voor een breed publiek over de geschiedenis van deze Europese eenwording.
‘Hoe de Europese grondwet in een gebraden kip terechtkwam’, ‘Toen de castratie van de schoonzoon overwogen werd’ en ‘Er staat een koe in de gang’. Het zijn enkele ondertitels van hoofdstukken uit Dit is Europa. Meteen tonen deze koppen aan dat de auteur niet opteerde voor een gortdroog boek. Zijn academische kennis heeft hij optimaal gebruikt om de cruciale fasen in de Europese eenwording te kiezen. Deze fungeerden vervolgens als rode draad en kapstok om tal van anekdotes aan op te hangen. Ieder hoofdstuk wordt ingeleid door een kort (meestal) autobiografisch fragment waarbij de auteur de grote Europese ontwikkelingen koppelt aan zijn eigen leven. Hendrik Vos raadpleegde autobiografieën en memoires van hoofdrolspelers. Het leidde tot verhalen over intermenselijke verhoudingen maar ook over echt hilarische situaties, en tot petites histoires en anekdotes.
‘Europa zal niet in één keer ontstaan,’ zei Schuman, een van de founding fathers van Europa, ‘maar door een opeenvolging van kleine stappen die landen heel concreet met elkaar verbinden.’ Zo is het ook gegaan en dan nog via een zeer grillige lijn. Nationale belangen belemmerden vaak verdere internationale samenwerking. Maatregelen kregen pas steun als bleek dat het land in kwestie er voordeel zou uithalen. Figuren als de Franse president De Gaulle of de Britse premier Thatcher trokken geregeld de handrem aan of drukten de rem soms volledig in. De Frans-Duitse verhoudingen zijn een belangrijke factor geweest in het slagen van de Europese Unie zeker als het persoonlijk klikte tussen de leiders. Dit leidde zelfs tot zeer innige vriendschappen zoals die tussen de Franse president Mitterand en de Duitse bondskanselier Kohl. De foto van 22 september 1984 waarbij beide mannen – in een ingeving van het moment – hand in hand staan bij een herdenkingsplechtigheid van de Slag van Verdun spreekt boekdelen. Met Kohls voorganger Brandt kwam Mitterand totaal niet overeen.
De invoering van de Europese eenheidsmunt illustreert treffend de traagheid van bepaalde beslissingen. Het idee zag reeds het licht in het begin van de jaren 60. Op de EEG-top van 1969 in Den Haag kreeg de Luxemburgse premier Pierre Werner de opdracht het plan verder te onderzoeken. Op een top in Parijs in oktober 1972 schoven de staats- en regeringsleiders op basis van dit rapport de datum van 31 januari 1980 naar voren voor de introductie van de Europese munt. De euro werd uiteindelijk op 1 januari 2002 ingevoerd als betaalmiddel in de Europese Unie en dan nog dankzij de koppeling aan de Duitse eenmaking. De benaming voor de Europese munt is trouwens te danken aan de Belgische geschiedenisleraar Germain Pirlot die in de zomer van 1995 een brief met het voorstel naar de toenmalige Commissievoorzitter Jacques Santer stuurde.
In zijn slotwoord staat Hendrik Vos stil bij de finaliteit van de Europese eenmaking. Een moeilijke vraag. Eensgezindheid over het bouwplan is er nooit geweest. De Europese Unie is een compromissenfabriek maar misschien is dit ook een proeve van beschaving in een continent met vele talen, uiteenlopende geschiedenissen en allerlei culturen, ervaringen en meningen. Er zijn sterke bedreigingen in heel wat landen zoals polarisatie waarbij het zoeken naar compromissen verdwijnt. Een tweede gevaar is de teloorgang van de diversiteit in bepaalde landen zoals in Polen of Hongarije. We mogen hier niet licht over stappen want dit tast de grondwaarden aan. Hendrik Vos besluit: ‘Toch zijn er weinig plekken in de wereld waar het beter en veiliger leven is.’ Boek bestellen!
Kris Muylle
