Slaapwandelende dertigers

Nachtbloeiers – Ananda Serné – Cossee – 223 blz.

Slecht slapen: voor wie is het geen probleem, voor wie is het nooit een probleem geweest? Hoe minder we slapen, hoe meer we eraan denken, en voor Eliza, de hoofdpersoon van Nachtbloeiers, is insomnia zelfs zo belangrijk dat het haar hele leven beheerst, persoonlijk én professioneel. Op het Instituut voor Slapeloosheid in het Noorse Stavanger heeft zij als afgestudeerd psychologe een baantje op de bibliotheek, maar haar eigenlijke doel is een voorstel schrijven voor een promotieonderzoek naar de samenhang tussen partnerkeuze en goed slapen. Voor Eliza zelf zijn die variabelen – een goede partner én een goede nachtrust – vooralsnog slechts verre beloftes, en mede daardoor vordert zij voor geen meter met haar voorstel.

In plaats daarvan houdt ze een slaaplogboek bij waarin ze nauwkeurig noteert hoeveel (hoe weinig) uren ze slaapt, en waar ze aan denkt als ze ’s nachts wakker ligt. En ze laat de relatie met haar baas Andreas uit haar vingers glippen; Andreas, de man voor wie ze helemaal naar Noorwegen is verhuisd. Dat de verhouding geen stand zal houden zie je trouwens al vanaf het begin:

‘Als Andreas iets wil doen, dan doet hij dat ook. Zelf doe ik vaak het tegenovergestelde van wat ik wil. Of ik doe helemaal niets.’

Er volgen meer relaties, allemaal even nietserig en van korte duur. Met een bioloog in Taipei bijvoorbeeld, de stad waar Eliza haar broer bezoekt die daar via een dating app een ontmoeting voor zijn zus heeft geregeld.

Waar komt dat toch vandaan, dat onvermogen zich te binden? Zelf voert Eliza – ze is niet voor niets psychologe – het terug op haar jeugd. Zij bracht, net als de auteur van het boek, haar jeugd door op het vrachtschip van haar ouders op de wateren van Europa, en had dus zelden vaste grond onder haar voeten, kon nergens ankeren. Het is verleidelijk om deze metafoor uit te breiden naar een groot deel van Eliza’s generatie: ankerpunten als een stabiele jeugd, een vaste baan en een hechte relatie zijn voor steeds meer dertigers een illusie, en datzelfde geldt voor de vanzelfsprekendheid van voldoende nachtrust:

‘Terwijl we de gang door lopen schiet het boek 24/7. Late Capitalism and the end of sleep van Jonathan Crary me te binnen. Al in 2013 schreef hij hoe de gemiddelde Noord-Amerikaan destijds zo’n zesenhalf uur slaap kreeg per nacht, een generatie eerder was dat nog acht uur. Tegenwoordig zitten we aan de vijf uur per nacht. Crary stelde dat slaap en de non-stopmentaliteit van de eenentwintigste eeuw onverenigbaar zijn. Een lange nacht slapen is dus eigenlijk het ultieme protestmiddel tegen de constante nadruk op productiviteit.’

Ananda Serné (1988) presenteert het in haar uitgebeende proza allemaal even onnadrukkelijk als overtuigend. En niet zonder humor en literair vermogen bovendien: bij haar geen sprake van een al te dichtgetimmerde tekst. Kennis uit de slaapwetenschap mengt ze effectief met info uit de biologie, waardoor wij als lezers bijvoorbeeld kennis maken met de teunisbloem en andere nachtbloeiers: planten die alleen ’s nachts bloeien.

Nachtbloeiers: ook hier kun je weer een metafoor in zien. Een verwijzing naar het lot van de slapelozen bijvoorbeeld, en naar Hermans’ beroemde roman Nooit meer slapen. Maar ook naar het leven in Scandinavië waar ‘s zomers de nachten kort zijn en de dagen lang, maar in de winter juist omgekeerd. En zelfs naar een groot deel van Eliza’s generatie, die doodmoe en/of slaapwandelend door het leven doolt. Maar die daardoor ook dingen ziet die niemand anders ziet.

Hein-Anton van der Heijden