Emancipatie en MeToo in de achttiende eeuw

De reuzin – Cilja Zuyderwyk – EB – 310 blz.

Het zijn bekende thema’s in de huidige tijd: (seksueel) grensoverschrijdend gedrag, genderidentiteit, vreemdelingenhaat en de emancipatie van de vrouw in het algemeen. Nadat de term door de New Yorkse Tarana Burke was geïntroduceerd, is de MeToo-beweging flink gegroeid. En ook op de andere terreinen is goede vooruitgang geboekt. Wat Cilja Zuyderwyk in De reuzin aantoont is dat die zaken waar we ons nu druk over maken al eeuwen bestaan en dat er ook toen al mensen waren die ze in positieve zin wensten te benaderen, ondanks de problemen die zij zich ermee op de hals haalden. De auteur laat zien dat de problemen te vinden zijn in alle lagen van de bevolking, van zwervers tot hoge heren, zoals de Leidse lakenbaas Van der Bol, van eigen familieleden tot een overheidsdienaar als de schout. Wat doet Zuyderwyk? Projecteert zij deze contemporaine ethisch-moralistische zaken op het verleden of wil zij laten zien dat die zaken al eeuwen aan de orde zijn? Het oordeel is aan de lezer.

Jep en Sari Maris krijgen een dochter, Lizet en zeer rijzig kind met grote handen en voeten. In korte fragmenten wordt haar jeugd beschreven, waarbij een ding opvalt: haar fascinatie voor botanie, maar vooral voor de zee, waarvan ze een schilderij bij haar oom Derk heeft gezien en die ze zelf ook tekent .. “met hoge golven”. In korte fragmenten volgen we het opgroeien van Lizet bij haar gezin en familie. Het blijkt al snel dat zij een bijzonder meisje is: beeldschoon van uiterlijk, een zachtaardig innerlijk en met veel intellect. Bijzonder is haar lengte. Dat blijkt in vergelijking met de kinderen van haar oom Dirk en tante Leida. De oudste zoon Klaas, van ongeveer dezelfde leeftijd, is minstens een kop kleiner dan Lizet. Zij komt bij hen in huis wonen, omdat ze in de stad verder gaat leren. Met Klaas botert het niet. De knaap heeft verkeerde vrienden: Leendert voorop als opvolger van de vermoorde herbergier Jan Pul. Zij houden niet van mensen van buiten de stad en willen het liefst alle zwakken en armen uit het stadbeeld bannen. Wanneer ze proberen Jep en Sari de toegang tot de stad onmogelijk te maken, komt Klaas tot inkeer en gaat na een poosje in dienst bij Jep.

Lizet heeft inmiddels een vriend, de kunstschilder Daan van Doesburg, die na een familieportret van Dirk en zijn gezin ook een portret van Lizet maakt. De poseersessies zijn zowel voor Daan als Lizet een aangename bezigheid. De studie in de stad verloopt voorbeeldig en Lizet blijft bij haar besluit ooit naar Leiden te vertrekken om chirurgijn te worden. Uiteindelijk vertrekt zij in het geheim, onder begeleiding van Daan en verkleed als diens broer naar de stad van haar dromen. Nauwelijks daar aangekomen ontmoet het stel Johan van der Bol, zoon van een rijke vader, die hen woonruimte bezorgt. Hoe vergaat het het stel in Leiden? Dat moet de lezer zelf maar ontdekken.

Zuyderwyk zet intentie en stijl uit haar vorige roman, Lieve vogel, voort. {Mijn recensie van dat boek is op deze website te vinden) En dat is maar goed ook! Vloeiend en nergens melodramatisch, leest haar stijl als een trein, waarbij de korte hoofstukken zeker een bijdrage leveren. De dialogen doen in dat opzicht ook mee, ze passen naadloos bij de personen die ze spreken. De stijl levert daarnaast nog een bijdrage: passend bij het tijdsgewricht dat Zuyderwyk beschrijft, in modern Nederlands overgezette achttiende-eeuwse taal. Lezers wanen zich gemakkelijk in die tijd.

De auteur geeft niet alleen blijk van een tijdloosheid van allerlei zaken, zij geeft ook een levendig beeld van het leven van onze voorouders aan het begin van de achttiende eeuw. Tegenwoordig zijn we binnen een paar uur aan zee, maar toen was het voor velen een schier onbereikbare plek, waarvan men alleen iets op een schilderij kon zien. Dat brengt ons naar de locatie van de stad van Lizet. De naam wordt niet genoemd, wel dat hij aan de zuidkant de Lek moet liggen. Daarmee zouden Culemborg, Vianen of misschien Ameide in aanmerking komen.

Zuyderwyk moet zich goed georiënteerd hebben op het leven van onze voorouders in die tijd. Anachronismen liggen op de loer. Slechts een vergissinkje is op te merken. Daan en Lizet waren in het eerste decennium van de achttiende eeuw in Leiden, waar Daan een proeve van bekwaamheid moest afleggen bij de gebroeders Van Mieris, terwijl broer Jan al in 1690 is overleden. Boerhave wordt naar werkelijkheid getekend, terwijl de familie Van de Bol in de geschiedenis van de Leidse lakenindustrie niet te ontdekken valt.

De meeste personages in de roman zijn nogal zwart/wit in karakter getekend. Lizets innerlijk heeft de meeste diepgang, niet voor niets draait het verhaal om haar. Maar waarom aanvaart zij zonder problemen het verleden van Daan? Alleen maar roddels of moest er toch een aantrekkelijke liefdesgeschiedenis in het verhaal verweven worden? Dat verhaal komt nogal abrupt tot een einde met het vertrek van Daan en Lizet uit Leiden. Lizet heeft zich schuldig gemaakt aan valsheid in geschrifte, zijn daar geen gevolgen van? Een uitwerking van haar verdere leven had het boek gesierd. Wat het laatste, epiloog-achtige hoofdstuk betreft: hoe komt het dat de echtgenoot van tante Leida daar ineens Klaas heet en in de rest van het boek Dirk?

Ondanks deze kleine schoonheidsfoutjes kan dit boek aan iedereen aanbevolen worden, die op de huidige zaken een bredere kijk wil krijgen in een aangenaam verwoord verhaal.

Kees de Kievid