Eindelijk een soevereine Republiek

De Vrede van Münster. Het einde van de Tachtigjarige Oorlog, 1648 – Arnout van Cruyningen – Omniboek – 192 blz.

In de jaren vóór 1648 werd Europa niet meer beheerst door het tachtigjarige conflict tussen de Republiek en Spanje, maar stond de Dertigjarige Oorlog in het middelpunt. Om een einde te maken aan deze verzamelde conflicten ging men onderhandelen over vredesvoorwaarden in Münster en Osnabrück. Deze onderhandelingen vonden plaats vanaf 1641. Ondanks dat de Republiek niet direct in de Dertigjarige Oorlog betrokken was, waren er wel een aantal lijnen van indirecte betrokkenheid, zodat er via Frankrijk een uitnodiging kwam om aan de onderhandelingen, die uitmondden in de Vrede van Westfalen, deel te nemen. Het resulteerde in twee vredesverdragen: het Verdrag van Münster en de Vrede van Osnabrück, die tussen mei en oktober 1648 gesloten werden.

‘Tussen neus en lippen’ werd ook nog het conflict tussen Spanje en de Republiek tot een einde gebracht: de Vrede van Münster (dus niet te verwarren met het Verdrag van Münster). In feite stond de oorlog al op een laag pitje zodat de onderhandelingen vlot zouden moeten verlopen. Als uitgangspunt werd de tekst van het Twaalfjarig Bestand (1609) genomen (of wel het Verdrag van Antwerpen). De tekst van het verdrag was gereed op 30 januari en de ondertekening vond plaats op 15 mei. De twee belangrijkste uitkomsten waren de erkenning van de soevereiniteit van de Republiek en de scheiding van de noordelijke (Staatse) en zuidelijke (Spaanse) Nederlanden.

Arnout van Cruyningen is zeker niet de eerste die over de Vrede van Münster schrijft, zoals ook blijkt uit het “ Beknopt literatuuroverzicht”. Al is het vreemd dat hij niet “Van oorlog en vree, gedenkboek voor den vrede van Münster 1648-1948” noemt (Assen, 1948), dat veel interessant materiaal bevat. Nu, vijfenzeventig jaar later, zijn de gebeurtenissen die de aanleiding vormden en de daarbij behorende gevolgen zeker aan een vernieuwing toe, die we de auteur als gerenommeerd historicus wel kunnen toevertrouwen. Uit de ondertitel van zijn studie “het einde van de Tachtigjarige Oorlog, 1648”, lijkt het dat uitsluitend het vredesverdrag van belang is, maar niets is minder waar.  Van Cruyningen begint in het hoofdstuk “Verenigde Provinciën” met het soevereiniteitsprobleem,  waarvoor de Republiek een “verlegenheidsoplossing” vond in het min of meer glijden naar een staatsvorm, doordat diverse machthebbers, zoals Hendrik III en Elizabeth I, weigerden in te stappen.

Daarna behandelt hij de aanloop naar en het Twaalfjarige Bestand zelf. De oorlogsmoeheid aan beide zijden en het gebrek aan financiële middelen zorgden voor steeds minder activiteit, zodat onderhandelingen geopend werden. Hoewel het de bedoeling was een vredesakkoord te sluiten is het er toen nog niet van gekomen. De tegenstellingen en het wantrouwen waren te groot. Denk alleen maar eens aan het verschil van mening tussen Van Oldenbarneveldt en Maurits. Vage erkenningen van de soevereiniteit van Spaanse zijde waren niet genoeg. Hierna is het hoofdstuk “Unie Religie, Militie” aan de orde, waarin o.a. het meningsverschil tussen Amalia van Solms en haar zoon Willem II, opvolger van Frederik Hendrik. De opstelling van de Zeeuwen wordt door de auteur benadrukt.

In kernhoofdstuk “Vredescongres” behandelt Van Cruyningen de praktijk van de onderhandelingen tot en met de uitkomst in het vredesakkoord zelf, evenals de keuze van de locatie. Ook enkele van de onderhandelaars – met veel staatshoofden erbij –  worden voor het voetlicht geplaatst. Daarna komen in het volgende hoofdstuk alle spelers van het onderhandelingstoneel op de planken, een bonte verzameling mensen die belangrijk waren of zich dat voelden. De bezegeling van het akkoord neemt dan ook weer een prominente plaats in, met alle bijbehorende protocollen tot en met een schilderij van Gerard ter Borch, dat niet de werkelijkheid weergeeft maar het verhaal symboliseert.

Nog volgt er meer: een veelomvattend chronologisch overzicht (zeer handig om de voornaamste feiten op een rijtje te hebben) en twee bijlagen. De eerste daarvan betreft de tekst van het traktaat zelf in hertaalde vorm. En de tweede geeft een bericht weer over het vredesverdrag aan de Staten van Holland en West-Friesland, geschreven door twee gevolmachtigden. In deze laatste drie hoofdstukken heeft de auteur gebruik gemaakt van ingekleurde kaders waarin teksten staan uit primaire bronnen.

Bewondering verdient de manier van uitgave: uitstekend voorzien van contemporaine illustraties, die de tekst sterk verduidelijken. Misschien zou een groter formaat die afbeeldingen een nog grotere rol kunnen hebben doen spelen. Het is dezelfde werkwijze die Van Cruyningen in eerdere werken over belangrijke gebeurtenissen in onze geschiedenis heeft gehanteerd, zoals die in 1572 en 1672. Het werk dat de auteur heeft verricht om de authenticiteit te benadrukken komt goed tot uitdrukking in vooral de “Noten”, maar ook uit eerder genoemde “Beknopte literatuuroverzicht”.

De gecomprimeerde stijl van Van Cruyningen doet plezierig aan, geen vlakke saaie uiteenzettingen, maar gedetailleerd dát vertellend wat van belang is en ook nog eens wetenschappelijk verantwoord. Het resultaat is een werk dat voor een breed publiek toegankelijk is en niet alleen voor wetenschappers. Ook studenten zullen veel aan dit werk hebben bij hun studie.

Kees de Kievid