Een boeiende liefdesroman

Joost de Vries – Hogere machten – Prometheus – 320 blz.

De auteur heeft al drie romans (en de verhalenbundel Rustig aan, tijger) op zijn naam staan: Clausewitz, De republiek (winnaar van de Gouden Boekenuil) en Oude meesters. Kenmerkend daarin is zijn driestheid, ironie en humor. Hij won met zijn werken de Frans Kellendonkprijs. In zijn vierde roman zijn deze kenmerken wat minder aanwezig, behalve de ironie. In plaats daarvan komt een ander aspect, het gevoel, prominent de kop opsteken. Natuurlijk ten eerste bij het liefdespaar Elizabeth van Elzenburg en James Willem Welmoed, waarvan de komst naar Engeland, met zijn moeder, in de eerste bladzijden van het verhaal wordt beschreven. Er is echter een probleem: James is al getrouwd en Elizabeth zal met een studie in Oxford beginnen.

Na de hierboven genoemde ‘inleiding’ gaat het verhaal verder de levensgeschiedenis van James. Hij is de zoon van een Engelse moeder en een Nederlandse vader, die een huisartsenpraktijk heeft. James is nogal een buitenbeentje die niet door iedereen voor vol wordt aangezien. Toch maakt hij het als ambtenaar, maar dan wel niet in Nederland of Engeland. We schrijven de dertiger jaren van de vorige eeuw als we hem tegenkomen in toenmalige Nederlandse kolonie Nederlands Indië, waar hij in dienst is van de Nederlandse overheid. Daarbij verkeert hij in betere gezelschappen, waar hij ook Elizabeth ontmoet. Zij is de dochter van een Nederlandse Baron. Zo ontmoet hij Elizabeth, de dochter van een Nederlandse baron. James moet Elizabeth Engels gaan leren, waaruit een relatie tussen de twee ontstaat, echter voor korte duur. Toch blijven ze aan elkaar denken.

Het einde van de jaren dertig is de volgende tijdsperiode die De Vries in ogenschouw neemt. James is inmiddels getrouwd met Connie. Door gedrevenheid in zijn werk klimt hij langzaam op naar hogere posities. Elizabeth huwde Julian, een kunstschilder en stort zich op een schrijverscarrière. Ze kunnen maar net rondkomen. Ze gaat nu door het leven als Louise Newman. Als James terugkomt in Londen vinden ze elkaar en bloeit opnieuw hun geheime relatie op. De laatste tijdsperiode is die in 1952 als James naar Egypte vertrekt, waar net een staatsgreep heeft plaatsgevonden. Zonder te veel te verklappen, komt de lezer daar uiteindelijk definitief iets belangrijks over de relatie te weten.

De personages James en Elizabeth die De Vries uit zijn fantasie tevoorschijn heeft getoverd zijn uitermate fascinerend. James is de gepeste figuur die dit langzaam te boven komt door o.a. zijn grote werklust en doorzettingsvermogen. Hij is en blijft een betrekkelijk saai figuur, die ook met een vrouw zijns gelijke trouwt, maar wanneer het de gevoelens voor Elizabeth betreft verandert er wat! Wat haar betreft: ze is intelligent, steeds alert, maar in enkele gevallen ook naïef en speels. De conversatie tussen de twee is kostelijk, maar als je tussen de regels leest zul je ook wat minder plezierige zaken ontdekken. De Vries weet deze combinatie subliem onder de aandacht te brengen.

De roman beslaat een grote tijdsperiode. Lang genoeg om ook de ontwikkeling van de personages goed te kunnen volgen. Niet alleen de hoofdpersonen bij ook de vertolkers van een (soms belangrijke) bijrol. In diezelfde tijd gebeurt er ook het een men ander in de wereld. De Vries zou zijn historisch talent veronachtzamen als hij die gebeurtenissen niet zou beschrijven, zelf becommentariëren. Een zeer goed voor beeld daarvan is de beschrijving van de koloniale positie van Nederland in Indië. Ook de Tweede Wereldoorlog en de staatsgreep in Egypte zijn zaken van historisch gewicht en daar weet De Vries wel raad mee.

Samen met de liefdesrelatie zijn deze zaken ernstig genoeg. Toch schrijft De Vries erover met een ‘luchtigheid’ die ervoor zorgt dat dit geen zware, vermoeiende roman is om te lezen. Je kunt er verscheidene termen voor gebruiken zoals flair, bezieling, zwier. Souplesse. Allemaal zaken die geen enkele aanleiding geven het boek maar even voor een leespauze weg te leggen. Vergeleken met zijn vorige romans, moet gezegd worden dat deze zijn tot nu toe beste is.

Wat is dan de essentie van deze roman? De titel Hogere machten zegt het eigenlijk al: Op een meestal onverklaarbare manier lukt er steeds iets niet. Het liefdeskoppel wordt erdoor getroffen: er is geen bestendigheid, ondanks al hun wensen en verlangens. Wat is het dat het verloop bepaalt? Waarom vinden zij uiteindelijk niet in elkaar wat  zij hopen, misschien zelfs verwachten? Waarom houdt het niet op na de eerste mislukking in Indië. Waarom blijven ze elkaar tegenkomen? Is het toeval of zijn het … Nee, dit is niet alleen een liefdesroman, maar een zoektocht naar de onvoorspelbaarheid van alles.

Kees de Kievid