Atlas van een verdeelde wereld

Atlas van de grenzen – Bruno Tertrais en Delphine Papin – Vertaling: Koen Driessens en Els Peeters – Lannoo – 176 blz.

Kasjmir, de muur tussen Amerika en Mexico, Nagorno-Karabach, de Schengenzone – grenzen zijn voortdurend in het nieuws en blijven onderwerp van debat. Sommige passeren we moeiteloos, andere zijn nauwelijks over te steken zonder kleerscheuren. Grenzen bestaan niet alleen tussen landen; ook binnen staten tekenen zich grenzen af, zoals tussen Vlaanderen en Wallonië. Er zijn politieke, culturele en economische grenzen. We denken ze goed te kennen. Maar wie Atlas van de grenzen openslaat, zal verbaasd zijn over hun veelheid, diversiteit en complexiteit.

Vijf thematische delen

Deze atlas is het resultaat van een samenwerking tussen de Franse politicoloog Bruno Tertrais en Delphine Papin, grafisch ontwerper en journaliste bij Le Monde. Het boek opent met een reeks citaten en korte teksten die meteen een indruk geven van de verschillende betekenissen die een grens kan hebben. De inleiding gaat vervolgens verder in op wat een grens precies inhoudt.

De kaarten zijn ondergebracht in vijf thematische delen, die elk een ander aspect van grenzen belichten. Elk deel begint met een korte, verhelderende inleiding.

Deel I focust op historische grenzen, zowel politiek als cultureel. Koloniale grenzen komen aan bod, zoals de Sykes-Picotlijn uit 1916 die de invloedssferen van het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk in het toenmalige Ottomaanse Rijk vastlegde. Het volgende deel richt zich op maritieme grenzen, een categorie die vaak nog onduidelijk is afgebakend. Toch worden ze steeds vaker betwist omwille van toenemende economische belangen zoals bijvoorbeeld het Noordpoolgebied.  Wie denkt dat een grens in een rivier gewoon in het midden ligt, zal zich bij het lezen van deze atlas wellicht vergissen.

Grenzen kunnen ook effectief door een muur of andere fysieke versperring zijn afgesloten zo blijkt uit het derde deel. Dit is al van oudsher het geval denk maar aan de Chinese Muur of de muur van Hadrianus in het Verenigd Koninkrijk. Dan zijn er de speciale grenzen zoals enclaves, corridors, drielandenpunten, micronaties en condominiums. Zo loopt de grens tussen Finland en Zweden dwars door het golfterrein van Tornio. Bovendien loopt langs deze grens ook een andere tijdzone.  Het vijfde en meteen laatste deel gaat nader in op betwiste grenzen. Momenteel zijn er in de wereld ongeveer zestig grote grensgeschillen aan de gang. Gelukkig geeft de conclusie, De mooie toekomst van grenzen, ons hoop over het lot van onze wereld.

Informatieve kaarten met verklarende teksten

De 62 kaarten, ontworpen door Xemartin Laborde, zijn helder, overzichtelijk en informatief en worden ondersteund door verklarende teksten, al zou op sommige plaatsen aanvullende toelichting de interpretatie verder kunnen verdiepen. De gedetailleerdheid van de kaarten varieert: sommige zijn nauwkeurig uitgewerkt, andere zijn schematischer van opzet. Ze zijn geactualiseerd tot ongeveer begin 2023. Zo vinden we een kaart terug van het Russisch front in Oekraïne op datum van 22 februari 2023.

Conclusie

Atlas van de grenzen biedt een uitgebreid en visueel aantrekkelijk overzicht van de diverse aspecten van grenzen wereldwijd. Hoewel er ruimte is voor meer diepgang in bepaalde onderwerpen, vormt het boek een waardevolle bijdrage aan het begrip van geopolitieke dynamieken en de rol van grenzen daarin. Het is een aanrader voor iedereen die zich wil verdiepen in de complexe wereld van grenzen en hun impact op onze samenleving.

Kris Muylle