Aandacht en waardering voor het verzet in de Tweede Wereldoorlog

Het verscholen dorp – Jeroen Thijssen – Nieuw Amsterdam – 224 blz.

Jeroen Thijssen is historicus, schrijver en journalist. Hij schreef eerder Johannes van Dam, De biografie, dat op de longlist van de Brusselprijs 2019 stond, en hij schreef de romans Solitude en Hazer.

Deze editie van Het verscholen dorp is een herdruk van de uitgave uit 2005. Toen was de titel overigens Het verborgen dorp. Nadat deze uitgave was verschenen, kwamen er meer verhalen los, kreeg de auteur berichten van getuigen die hij nog niet had gesproken én gingen er archieven open die tot die tijd gesloten waren gebleven. Deze herdruk uit 2019 is nu dus volledig geactualiseerd, en precies 75 jaar na dato.

In de bossen bij Vierhouten op de Veluwe worden onderduikers verborgen gehouden. Eerst nog in vakantiehuisjes en bij mensen thuis, later wordt er midden in het bos een heel dorp gebouwd. Er wonen Joden, verzetsmensen, mannen die de Arbeidseinsatz ontduiken, Engelse en Amerikaanse piloten en zelfs een gedeserteerde Duitse soldaat.  Opa Bakker en tante Cor zijn de spil van het netwerk, samen met Eduard Von Baumhauer, een Nederlander met Duitse roots, die ook wel De Boem wordt genoemd. Dankzij de tomeloze inzet van deze -en andere- mensen, is veel onderduikers de ellende van de concentratiekampen of zelfs de dood bespaard gebleven.

Het eerste hoofdstuk leest als een roman, maar de rest van het boek is een geschiedkundige verslaggeving. Het leest echter heel spannend en het is geen moment saai of ingewikkeld. Hooguit in het begin moet je even wennen aan alle plaatsnamen, persoonsnamen, straatnamen en zelfs de namen van de villa’s waar de onderduikers in het begin verborgen zaten. Maar als je de personen eenmaal leert kennen en snapt hoe de omgeving er ongeveer uit moet hebben gezien, leest het prettig verder.

Er is altijd de angst van het ontdekt kunnen worden. De onderlinge relaties zorgen ook voor spanningen, want iedereen leeft in angst en met ca. 80 mensen in een kleine gemeenschap zijn er altijd strubbelingen, helemaal in deze situatie. Dit alles is heel goed overgebracht door de auteur. Omdat er weinig bekend is van de bewoners, is het lastig om een goede karakterschets te maken. Veel bewoners blijven dan ook op de vlakte, maar de belangrijkste personen komen goed uit de verf, zoals opa Bakker en De Boem.

Er zijn maar weinig documenten of verklaringen bewaard gebleven uit deze tijd. Er is geen officiële lijst bijgehouden van wie er allemaal in het dorp gewoond hebben in anderhalf jaar tijd. Bijna alles wat de auteur te weten is gekomen, is door ooggetuigenverslagen en door enkele brieven die, door onder andere mevrouw Von Baumhauer, na de oorlog aan het NIOD zijn geschreven over de gang van zaken. Achterin het boek heeft Thijssen een lijst samengesteld van alle mogelijke bewoners, maar deze is dus waarschijnlijk incompleet.

Wat heel goed duidelijk wordt in dit boek, is wat er allemaal bij komt kijken om mensen voor de wrede Nazi’s verborgen te houden. Het is niet alleen maar een pannetje soep brengen elke dag. Er moet medische zorg komen, bouwmaterialen, voedsel en kleding, maar vooral is er ook geld nodig om dit alles te kunnen regelen. Wat doe je als er een melding komt dat het dorp misschien ontdekt is, waar laat je ineens al deze mensen? Hoe ga je om met roekeloze onderduikers, die de regels niet zo nauw nemen en voor gevaar zorgen? Met ontevreden onderduikers, die altijd wat te klagen hebben? Over al deze zaken moet nagedacht worden en actie voor ondernomen worden. Heel mooi om te lezen is dat de meeste inwoners van Vierhouten en omstreken geweten hebben van het Dorp maar niemand hebben verraden. Veel hebben zelfs geholpen met voedseltransporten en tijdelijke opvang van onderduikers. ‘”Eens kreeg ik een onschuldig pakje per post toegezonden. Dat bleken nota bene 100 kinderlevensmiddelenkaarten te zijn, me door een onbekende toegezonden.”‘

Opa Bakker, Tante Cor en De Boem zijn in mijn ogen echte helden en Het verscholen dorp is dan ook een mooi eerbetoon aan hen en aan al die andere onzelfzuchtige mensen in heel Nederland, die met gevaar voor eigen leven hebben getracht velen van de ondergang te redden.

Erica Ganzevles