Bijzondere lees- en kijkervaring voor jong en oud

De wonderverteller : Over de reizen van Marco Polo  – Lida Dijkstra – Illustraties: Djenné Fila – Luitingh-Sijthoff – 208 blz.

De verwachtingen waren hoog bij de verschijning van de De wonderverteller, geschreven door Lida Dijkstra en van illustraties voorzien door Djenné Fila. En dat is niets voor niks. Immers, in 2023 won de schrijfster met Schaduw van Toet de Thea Beckmanprijs, de prijs voor het beste historische jeugdboek. En voor de illustraties in dit boek werd datzelfde jaar aan Djenné Fila het Gouden Penseel toegekend. Kortom, een duo dat zijn sporen in de wereld van de jeugdliteratuur ruimschoots heeft verdiend.

Marco Polo

De wonderverteller gaat over de Italiaanse koopman/ontdekkingsreiziger Marco Polo, geboren in 1254 en overleden in 1324. Gezien het feit dat het dit jaar zevenhonderd jaar is geleden dat Marco Polo is overleden, is het geen toeval dat het boek nu is verschenen.  Zijn bekendheid verwierf hij vooral met de reizen die hij, samen met zijn vader en oom, maakte naar het Verre Oosten. Zij bereisden onder meer de vanaf eind negentiende eeuw zogeheten Zijderoute, die voerde door Rusland, Mongolië en China. Daarbij werden ze min of meer beschermd door de machtige Koebilai Chan (1215-1294), een van de kleinzonen van Djingiz Chan (circa 1162-1227), de wrede stichter en keizer van het Mongoolse Rijk. De reisavonturen van Marco Polo zijn opgetekend in Beschrijving van de wereld (1298). Schrijver hiervan is Rustichello da Pisa (?-1322), die tegelijk met Marco Polo enkele jaren in de gevangenis van Genua zat.

Schoonmaakster

In een fictief verhaal – de eerste laag in het boek – wordt in De wonderverteller verteld hoe de vastlegging van de avonturen van Marco Polo tot stand is gekomen. Het weesmeisje Maria is in dit verhaal een van de hoofdpersonen. Als schoonmaakster in de gevangenis heeft ze regelmatig contact met Marco Polo, die haar Topina noemt, ofwel kleine muis. Dikwijls als ze zijn cel schoonmaakt, vangt ze stukjes op van de verhalen die Marco Polo bezoekers vertelt over zijn reisavonturen. Verhalen die Topina die mateloos fascineren.
Op zeker moment begint het vertellen van verhalen Marco Polo te vervelen en daarom stelt Topina hem voor dat ze worden opgeschreven. Een medegevangene, romanschrijver Rustichello de Pisa, zou dat volgens haar kunnen doen. Topina doet alle moeite om dit voor elkaar te krijgen, niet alleen voor Marco Polo, maar ook voor zichzelf. Ze wil graag de complete verhalen horen, niet alleen flarden.

Omkoping

Door een cipier om te kopen weet Topina een ontmoeting tussen beide mannen te regelen. In haar aanwezigheid bespreken die het schrijfplan, waarbij Marco Polo meteen van wal steekt over zijn belevenissen. Topina geniet. ‘In mijn hoofd vormden zich algauw de prachtigste plaatjes van verre landen, van mensen in vreemde kleren, van droommooie vergezichten.’ Rustichello noemt Marco Polo een wonderverteller en wil graag met hem samenwerken. Dat kan echter alleen met hulp van Topina, die als voorwaarde stelt dat zij naar alle verhalen mag luisteren. Ze voelt zich betrokken bij het hele plan, ook doordat Marco Polo tegen haar spreekt over ‘ons boek’.

Meerdere lagen

Dankzij de inventiviteit van Topina, en soms met gevaar voor eigen leven, kunnen Marco Polo en Rustichello elkaar regelmatig ontmoeten. De verhalen van Marco Polo over loodzware tochten door woestijnen, steppen en berggebieden, over piraterij, over de handelscontacten, karavanen, ziektes, religies, zandgeesten, polygamie, het leven van de chans en vele andere onderwerpen vormen de tweede laag in het boek.
De beide lagen lopen op organische wijze in elkaar over. Nergens is sprake van een geforceerde constructie. Lida Dijkstra laat hier overtuigend haar vakmanschap zien. Dat geldt ook voor de manier waarop ze duidelijk maakt dat de verhalen die bekend zijn over de avonturen van Marco Polo waarschijnlijk niet allemaal precies zo zijn gebeurd. Werkelijkheid en fantasie lopen door elkaar heen. Niet alleen blijkt dat uit haar toelichting achter in het boek, maar ook uit het feit dat Rustichello Marco Polo regelmatig maant om de verhalen spannender te maken, wat die dan ook doet. ‘De lezer wil spektakel, hè?’
Dan is er nog een derde laag in De wonderverteller: de korte informatieve en deels geïllustreerde stukjes over dieren die Marco Polo op zijn reizen tegenkomt, zoals de wolhoen, het muskushert, de hermelijn en de kraanvogel. In het verhaal worden ze gepresenteerd als stukjes tekst die Marco Polo voor Topina maakt, als antwoord op de vele vragen die ze stelt. Ook deze constructie doet volkomen natuurlijk aan.

Ontwikkeling van Topina

Boeiend is de ontwikkeling die Topina in de loop van het verhaal doormaakt. Door alles wat ze hoort, wordt haar wereld groter. Ze leert over het leven en ook over zichzelf. Vooral het verhaal over het contact tussen Marco Polo en Aigiarne, het vrijgevochten, eigenzinnige nichtje van de chan, inspireert haar. Af en toe is het alsof ze de stem van Aigiarne hoort, ze wordt er moediger door en nog inventiever. Altijd heeft Topina gedacht dat het leven is iets wat je overkomt, maar nu ontdekt ze dat je zelf het heft in handen kunt nemen. En dat is precies wat ze doet nadat Marco Polo en Rustichello vrijgelaten zijn uit de gevangenis.

Geweldige leeservaring

Alles bij elkaar biedt De wonderverteller een geweldige leeservaring, niet alleen voor kinderen vanaf een jaar of tien, maar zeker ook voor volwassenen. In een knappe constructie en in de juiste verhoudingen komen tal van ingrediënten samen die een boek de moeite waard maken, zoals spanning, identificatiemogelijkheden en andere werelden. Ook het beeldende taalgebruik draagt bij aan het leesplezier. Onderdeel daarvan zijn onder meer verzonnen woorden als ‘beviezevoetstapt’, ‘buitelzin’ en ‘mopperhobbelde’.
Last but zeker nog least is er de prachtige vormgeving – met onder meer de toepassing van verschillende kleuren inkt – en natuurlijk de wonderschone illustraties van Djenné Fila. Illustraties die het verhaal versterken en aanvullen, maar die daarnaast stuk voor stuk op zichzelf staande kunstwerken zijn. Daarmee is De wonderteller niet alleen een fantastische leeservaring, maar zeker ook een bijzondere kijkervaring. Kortom, de lezer heeft met dit nieuwe boek van Lida Dijkstra en Djenné Fila een juweeltje in handen. Het zou zo maar kunnen dat de kinderboekenjury’s in 2025 er net zo over denken.

Janneke van der Veer