De taal van de wetenschap

De wetten van de wereld – Mickaël Launay – Vertaling: Henriëtte Gorthuis en Nathalie Tabury – Uitgeverij Balans – 268 blz.

Voor veel mensen is wiskunde een nachtmerrie. De jonge Franse wiskundige Mickaël Launay (1984) is echter van één ding zeker: de meeste mensen houden van wiskunde maar ze weten het zelf niet. Het vak wordt volgens Launay in de scholen op een té technische manier gegeven, zonder vragen te stellen over de betekenis van wat wordt gedaan. Studenten leren methoden aan om problemen op te lossen maar ze begrijpen niet echt wat ze doen. Om mensen van de discipline te laten houden, lanceerde hij het succesvolle YouTube-kanaal Micmaths. Dit initiatief werd gevolgd door een boek met de welluidende titel Le grand roman des maths dat nu in het Nederlands verscheen onder de titel De wetten van de wereld.

Het boek van Launay is in Frankrijk tot een echte bestseller uitgegroeid en kende al diverse vertalingen. De auteur plaatst wiskunde in een historische context om het zo betekenis te geven. In verschillende hapklare hoofdstukken brengt hij in grote lijnen een overzicht van de belangrijkste ontwikkelingen in de geschiedenis van de wiskunde vanaf de prehistorie tot heden. Meestal vertrekt hij hierbij vanuit een bekende plaats in Parijs. Zo start hij zijn boek in het Louvre, meer bepaald in de afdeling Oosterse oudheden. Daar stelt hij vast dat de motieven van het aardewerk uit Mesopotamië symmetrie, translaties en rotaties vertonen. Het eigenaardige is dat er slechts zeven groepen van geometrische transformaties te onderscheiden zijn. In het museum leidt hij ons verder naar de kleibollen met rekensteentjes. Elk telbaar ding had aanvankelijk zijn eigen rekensteentje en later zijn eigen symbool. Maar op een bepaald ogenblik gebeurt iets dat Launay als de geboorte van de wiskunde beschouwt: het getal trok zich los van de tastbare wereld. Om acht schapen te tellen werd het cijfer acht genoteerd gevolgd door het symbool van schaap. Om acht koeien te tellen kwam het symbool van een koe in de plaats van dat van het schaap. Aan het getal veranderde niets.

Zo onderscheidt Launay nog een aantal belangrijke stappen in de ontwikkeling van de wiskunde. Thales van Milete zal bijvoorbeeld meetkundige figuren naar het niveau van abstracte wiskundige verschijnselen tillen. Opvallend in de geschiedenis van de wiskunde is de dominante rol die Azië speelde. In de Indusvallei publiceerde Brahmahupta in 628 de eerste volledige beschrijving van het getal nul en de negatieve getallen. De Arabieren veroveren het gebied en zullen eeuwenlang een dominante positie innemen. In het westen zal de wiskunde pas in de renaissance ontwaken. Het zal de taal worden waarvan de wetenschap zich bedient om de wetten van de wereld te beschrijven. Launay eindigt zijn boek met hoofdstukken over kansrekening (de discipline waarin hij doctoreerde), de komst van machines en de toekomst van de wiskunde. Opmerkelijk is dat hij in de laatste hoofdstukken heel vlug over zijn onderwerpen gaat zonder die echt uit te werken terwijl hij in het begin van zijn boek eenvoudige zaken heel uitgebreid bespreekt.

Op verschillende plaatsen zijn in het boek paragrafen opgenomen (aangeduid met een dikke zwarte streep aan de linkerkant) die los van de hoofdtekst kunnen worden gelezen en die wat meer informatie verschaffen over bepaalde stellingen of redeneringen. Het werk bevat diverse illustraties in zwart-wit die het verhaal van de auteur verduidelijken en ondersteunen. Om het boek goed te begrijpen is wiskundige kennis niet noodzakelijk wel wat intellectuele nieuwsgierigheid. Launay heeft ook een chauvinistisch kantje: hij besteedt vrij veel aandacht aan de Franse bijdragen in de wiskunde. Verder verrijkt hij zijn verhaal met verschillende anekdotes en weetjes. Zo nam Alexander de Grote landmeters mee op zijn veldtochten om de afstanden te meten. Ze werden bematisten genoemd en maten afstanden door hun stappen te tellen. Ze deden dit ongelooflijk nauwkeurig: de foutenmarge wordt op ongeveer 5% geraamd.

Mickaël Launay is zonder meer een enthousiaste schrijver die zijn boodschap heel helder en op een vlotte manier brengt. Maar in de Lage Landen mogen we ons best op de borst kloppen: Belgische en Nederlandse wetenschappelijke auteurs zoals Lieven Scheire of Ionica Smeets kunnen zonder blikken of blozen naast de Fransman staan. De hoge internationale kijkcijfers voor zijn YouTube-kanaal spelen vermoedelijk een zeer grote rol in de verkoopcijfers van dit boek.

Kris Muylle