De vrouw viel van haar voetstuk

De verloren godin – Jacob Slavenburg – London Books – 300 blz.

In dit boek, met als ondertitel ‘de invloed op de vrouw-man relatie’, vertelt cultuurhistoricus Slavenburg in een korte geschiedenis hoe de overgang van de vrouwelijke naar de mannelijke wereld plaatsvond. Het boek is goed te lezen voor degenen die zich dit onderwerp al enigszins hebben eigengemaakt. Voor anderen kan het wellicht overdonderend zijn, gezien de vele bronnen die Slavenburg aanhaalt en niet altijd in chronologische volgorde. Het boek bevat een ruime hoeveelheid mooie illustraties. Vele eeuwen geleden stond de vrouw nog op een voetstuk aangezien zij werd beschouwd als de draagster van het leven. Alleen de vrouw kon zorgen voor het nageslacht. Vele volken wisten lange tijd niet dat de man ook een rol had in de vruchtbaarheid van vrouwen. Er zijn zelfs heden ten dage nog volken die zich hiervan niet bewust zijn. De vrouw werd als Moedergodin aanbeden.

Godinverering wordt Godsverering

Echter zo’n 3000 jaar voor Christus komt er verandering in de Godsverering. De man krijgt meer macht en maakt de vrouw aan hem ondergeschikt. De Moedergodin wordt vervangen door afzonderlijke goden, die tenslotte in het jodendom, christendom en islam samenvallen in de opvatting dat er maar één God is, en dat is een man. Waarom dit een man “moet” zijn, maakt Slavenburg niet goed duidelijk. De Moedergodin zou door haar naasten (zonen, mannen) van de troon zijn gestoten.

In tijden dat de Moedergodin nog vereerd werd, kende de mensheid een periode van algemene promiscuïteit waarbij de identiteit van de vader niet achterhaalbaar was en afstamming en vererving in de vrouwelijk lijn plaatsvond. Of dit met zich bracht dat de vrouw de politieke macht had, is maar de vraag. Wel had zij een zekere machtspositie en was er sprake van een matrilineaire (afstamming in de vrouwelijke lijn) samenleving, waarin vrouwen met respect werden bejegend en er sprake was van een zekere gelijkwaardigheid tussen mannen en vrouwen. Slavenburg besteedt in een aantal hoofdstukken aandacht aan de verschillende “Moedergodinnen” die vereerd zijn door de eeuwen heen en in diverse werelddelen. De accentverschuiving van de Grote Godin (Moedergodin) naar een masculiene God heeft consequenties gehad en heeft die nog steeds voor de waardering van het mensbeeld. In het boek Genesis wordt de vrouw door goddelijk besluit ondergeschikt aan de man. De vrouw krijgt de schuld van alle ellende in de wereld en allengs groeit in het christendom zelfs een zekere vrouwenverachting. De vrouw wordt gezien als mislukte man. Overigens worden vrouwen gedurende sommige perioden in de afgelopen 2000 jaar weer enigszins vereerd, denk aan de hoofse liefde, Mariaverering en romantici.

Feminisme

In de 19de eeuw komt het feminisme op en zien we aanzetten tot een verschuiving van het traditionele man-vrouwbeeld. De “eerste feministische golf” werd gekenmerkt door het streven naar wettelijk gelijke rechten voor vrouwen met het accent op het recht op scholing en betaalde arbeid. Sommige filosofen richten zich weer meer op de diverse en vaak belangrijke rollen die vrouwen hebben gespeeld in verschillende samenlevingen. In de 20ste eeuw emancipeert de vrouw steeds meer en beslist zelf wel wat ze wil, ook al is dat niet altijd duidelijk. Wie kent niet Freuds beroemde vraag: “wat wil een vrouw?” Naast het streven naar gelijkberechtiging, leven in West-Europa de godinnenbewegingen weer op. De godinnenbeweging benadrukt de herwaardering en verering van het vrouwelijke en het herontdekken van de vrouwelijke macht.

Veranderde verhouding tussen man en vrouw?

Volgens Slavenburg is een van de belangrijkste hindernissen in de man-vrouwrelatie het achterhaalde (?) denkbeeld dat de vrouw als bezit wordt gezien. Achterhaald is dit idee volgens mij echter niet. Helaas komt femicide in Nederland in verhouding tot andere Europese landen meer voor. En de eigenaar van Facebook is van mening dat vrouwen weer als bezit gezien kunnen worden, of zelfs maar als objecten. Vrouwen worden voor hetzelfde werk nog immer minder betaald en in grote delen van de wereld is de positie van vrouwen helaas nog schrijnend, zoals in Afghanistan.
Slavenburg geeft in zijn boek in een korte beschrijving weer hoe de vrouw door de geschiedenis heen gezien is. De invloed daarvan op de man-vrouwverhouding komt minder duidelijk naar voren. Slavenburg heeft een uitgebreide hoeveelheid literatuur geraadpleegd, gezien zijn literatuurlijst. Dat de Tweede sekse van Simone de Beauvoir in deze lijst ontbreekt verbaast me.

Jitske Bijker