Een cartografische ’s Lands Glorie
De geschiedenis van België in 100 oude kaarten – Philippe De Maeyer, Michèle Galand, Bram Vannieuwenhuyze en Guy Vanthemsche – Lannoo – 408 blz.
‘Omdat ze je drie keer doen reizen: in de ruimte, in de tijd en in de geest.’ Treffender en kernachtiger kan de liefdesverklaring voor oude kaarten van David van Reybrouck niet klinken. Iets verder in het voorwoord van deze publicatie maakt de auteur van Congo en Revolusi nog een mooie vergelijking: ‘Eigenlijk is cartografie een vorm van poëzie. Net zoals gedichten proberen kaarten ons zo veel mogelijk te suggereren met zo weinig mogelijk middelen.’ Deze boodschap brengt de lezer al meteen in de juiste stemming om zich onder te dompelen in de schoonheid van (oude) kaarten die flirten met de grens van kunst of deze zelfs overschrijden.
Het was toch even geduld uitoefenen voor de Belgische tegenhanger van De geschiedenis van Nederland in 100 oude kaarten die reeds in 2019 werd gepubliceerd. Het was het wachten waard en recent is reeds een tweede druk gelanceerd. Het boek oogt – alleen al door het formaat – imposant.
Zoals bij een oud manuscript is het geen publicatie die je zomaar op schoot neemt om te doorbladeren. Inhoudelijk roept het de sfeer op van vroegere uitgaven zoals de bekende reeks ’s Lands Glorie van Jean-Léon Huens en Auguste Vanderkelen waarin door beeldmateriaal één geschiedenis van een land wordt gecreëerd. Maar eerder dan het uitstralen van de grandeur van een natiestaat zijn vooral de geschiedkundige feiten en de cartografische evolutie van belang.
Na het voorwoord volgt een tijdslijn met een aantal kleine kaarten. Op die manier merk je dat de cartografie vooral tot ontwikkeling komt in de zestiende eeuw. Vervolgens is een heel interessante uiteenzetting van de samenstellers te lezen over hoe ze hun selectie hebben gemaakt en hoe iedere bijdrage is opgebouwd. Verder komen een aantal cartografische aspecten aan bod om te eindigen met randopmerkingen omtrent oude kaarten. Zo werd het opmaken van een kaart met het noorden bovenaan pas in de 19de eeuw de norm.
Het boek volgt een chronologische lijn. Iedere bijdrage is min of meer volgens hetzelfde stramien opgebouwd. Eerst is er een afdruk van de hoofdkaart meestal gespreid over twee bladzijden. Nadien komt het tekstgedeelte dat ook twee bladzijden in beslag neemt. De titel bestaat uit de datum van de gebeurtenis gekoppeld aan een korte beschrijving waarna de ondertitel dit verbindt aan de kaart met eventueel vermelding van de kaartmaker. Een ‘technisch’ blokje vermeldt maker(s) van de kaart, titel, jaartal, techniek, formaat, schaal, oriëntatie en vindplaats. De bijdrage zelf is geïllustreerd met kleurafbeeldingen en weidt verder uit over het thema en koppelt deze met de kaart. De bronnen worden per kaart apart opgelijst. Achterin vinden we verder nog een persoonsnamenregister en een korte biografie van de samenstellers en auteurs. In totaal werkten een 30-tal specialisten mee aan dit werk.
Inhoudelijk zijn de samenstellers erin geslaagd een brede waaier van kaarten aan te bieden. Enerzijds komen de bekende cartografen en kaarten zoals Mercator, Van Deventer, Ferraris en Vandermaelen ter sprake. Daarnaast komen heel wat thema’s aan bod. Dit zijn niet alleen politieke gebeurtenissen zoals oorlogen (slagveld van Waterloo) of staatkundige (re)organisaties maar ook sociaaleconomische ontwikkelingen en fenomenen (armoede in Brussel, Rijksweldadigheidskolonie van Merksplas), wetenschappelijke doorbraken (telegraafnetwerk, kaart van de Straat van Gerlache), culturele tendensen (Franstalige literaire landschap) en andere maatschappelijke fenomenen (eerste culinaire kaart van België). Of het zijn gewoon creatieve sierkaarten zoals de cover van het boek illustreert. Dat Belgen overal ter wereld actief waren, tonen de kaarten van onder meer Guatemala, Congo en Antarctica. Tot slot hebben de samenstellers ook getracht een evenwicht te vinden in kaarten uit Vlaanderen, Wallonië en Brussel.
De kaarten zijn weliswaar afgedrukt op een groot formaat maar dit volstaat niet altijd om alle details goed te kunnen lezen. Dit kan te wijten zijn aan de kwaliteit, de grootte of de gebruikte schaal van de originele kaart. De samenstellers stellen trouwens zelf dat sommige kaarten via een beeldbank of digitale catalogus meer in detail te bekijken zijn.
De geschiedenis van België in 100 oude kaarten Is een indrukwekkend werk dat de liefhebber van geschiedenis en cartografie ongetwijfeld sterk zal bekoren. Bij dergelijke publicaties gelden hoge verwachtingen en die worden ook volledig ingelost.
‘Laat je verbeelding prikkelen en duik mee in kaart en tijd.’
Kris Muylle
