Een gevaarlijke verleiding
De Cirkel – Dave Eggers – Vertaald door Gerda Baardman, Lidwien Biekmann, Brenda Mudde en Elles Tukker – Lebowski – 445 blz.
Enkele jaren geleden bezocht ik voor het eerst het nieuwe gebouw van het J. Paul Getty Museum. Dat ligt aan de rand van Los Angeles, op de top van een heuvel. Het door Richard Meier ontworpen complex bestaat uit meerdere gebouwen en is uitgevoerd in de mooiste soorten wit marmer en zandkleurig natuursteen. Het mocht wat kosten, dat zag je direct. Na een uurtje kunst kijken, kwam ik steeds als vanzelf weer op die mooie schaduwrijke pleintjes tussen de gebouwen terecht, voor een heerlijke espresso en het spectaculaire uitzicht. Diep beneden me speelde zich het drukke dagelijkse leven af, dat zag ik maar ik hoorde het niet. Hier boven op de heuvel heerste, onder een stralend blauwe hemel, een weldadige rust. Ik vond het fantastisch. De volgende dag ging ik gewoon wéér naar het museum. Voor de kunst, maar misschien nog meer omdat ik me er super prettig voelde. Pas na drie dagen kon ik de discipline opbrengen om andere bezienswaardigheden te gaan bekijken.
Mae Holland, de hoofdpersoon in Dave Eggers’ nieuwe roman De Cirkel, heeft precies zo’n zelfde ervaring wanneer ze gaat werken voor De Cirkel. Mae, begin twintig, heeft net anderhalf jaar als administratief medewerkster bij een rommelig georganiseerd nutsbedrijf in de provincie achter de rug. Voor haar gevoel belandt ze met haar nieuwe baan van de hel regelrecht in de hemel. De Cirkel is gevestigd op een nieuw gebouwde campus in de buurt van San Francisco. Alles is mooi op dit uitgestrekte terrein: de aanleg, de gebouwen, de werkplekken, de gratis restaurants en alle overige personeelsvoorzieningen. De meeste van de ruim tienduizend medewerkers zijn jong. En ze zijn allemaal begeesterd door de filosofie van De Cirkel: de mogelijkheden van de digitale techniek benutten om de leefbaarheid van de wereld te verbeteren. Of liever, om er een ideale wereld van te maken. Een digitale wereld. De technologie waarmee het bedrijf groot en schatrijk is geworden heet TruYou. Via een TruYou account kun je alles regelen, het maakt al je overige accounts overbodig. Veel consumenten die in de wirwar van accounts en wachtwoorden de weg dreigen kwijt te raken stappen over op dit ene, heel overzichtelijke systeem.
Mae heeft de baan gekregen op voorspraak van haar schoolvriendin Annie, die binnen het bedrijf een topfunctie heeft. Ze begint op de klantenservice, waar ze vragen en opdrachten van zakelijke klanten moet afhandelen. Dat doet ze met verve. Door het beantwoorden van honderden verzoeken per dag en een tevredenheidswaardering door de klant van bijna 100 procent valt ze al snel op bij haar meerderen. Ook streeft ze naar een hoge ‘Participation Rank’ binnen de organisatie door via de social media zoveel mogelijk te delen met haar collega’s en aan zoveel mogelijk van de talrijke social events na werktijd deel te nemen. Haar uitgesproken enthousiasme voor de filosofie van het bedrijf leidt er uiteindelijk ook toe dat zij, om een kleine misstap goed te maken, akkoord gaat met het uitvoeren van een experiment. Ze zal als eerste werknemer van De Cirkel een kleine camera en een microfoon op haar borst dragen, zodat al haar volgers 24/7 kunnen meemaken wat zij doet en wie zij spreekt. Vanuit de deels door haarzelf geformuleerde slogans ‘Alles wat gebeurt moet openbaar zijn’, ‘Privacy is diefstal’, en ‘Geheimen zijn leugens’. Zij is daarmee de belichaming van het streven van De Cirkel dat alles transparant moet zijn, dat iedereen het recht heeft alles te weten. En zij groeit, met op ieder willekeurig moment miljoenen ‘meekijkers’, uit tot een boegbeeld van de organisatie.
Eggers’ beschrijving van de werkwijze van De Cirkel is een genot om te lezen. En hij hoefde het niet zelf te verzinnen, de voorbeelden lagen voor het oprapen. Het is alsof hij gelijke delen Google, Facebook en Apple door elkaar heeft gemengd en het geheel afmaakt met een snufje Twitter. Waarna hij er een turbo aan hangt en het verhaal de toekomst in jaagt. De mate waarin het De Cirkel lukt om greep te krijgen op mensen, hun levens en hun geschiedenis lijkt soms overdreven en niet helemaal realistisch. Maar wanneer je denkt aan de recente onthullingen rondom de NSA en het ontwikkelen van supercomputers om beveiligingssystemen gemakkelijker te kunnen omzeilen, is dat een werkelijkheid die niet ver is verwijderd van het scenario dat Eggers hier schetst. Ook ons eigen gedrag is niet foutloos. Want wie wordt niet hebberig van weer een mooiere iPhone of een nog geavanceerder mobieltje van een ander merk. Dat schaffen we dan aan en daarmee ook al die handige functies die daarop zitten. Waarmee we nog vaker en nog openlijker het internet opgaan, met steeds persoonlijker informatie en daardoor onszelf zo steeds kwetsbaarder maken. En waarom doen we dat? Omdat het zo verleidelijk is om die mooie apparaten te bezitten, omdat die handige functies je leven zo veel aangenamer maken.
Ook Mae is zo. Wanneer ze aan het begin van het boek de campus van De Cirkel ziet denkt ze: ‘My God. It’s heaven’. Vanaf dat moment beschouwt ze iedere uitvinding, elke nieuwe slimme technologische toepassing als een zegen voor de mensheid. Een beetje naïef als ze is, ziet ze eerst niet welke gevaren er kleven aan de groeiende greep van het bedrijf op allerlei onderdelen van het maatschappelijk verkeer. Maar ze is een aandoenlijk personage, als lezer voelde ik lang met haar mee. Zelfs toen Eggers langzaamaan tegenstemmen introduceerde, personages die op een verrassende wijze de keerzijde van de ontwikkelingen verwoordden. Ik verkeerde toch wel in tweestrijd. Want dat is, naast het meeslepende en soms uiterst spannende verhaal, het mooie van dit boek: het zet je aan het denken.
