Een ijzersterke vertelling
De harpij – A.N. Ryst – Querido – 716 blz.
Is deze ruim zevenhonderd pagina’s tellende roman een legende, een mythologische vertelling, een sprookje, fantasy, een klucht, een historische roman? Wat mij betreft is het alles in een, en dat ook nog op een meesterlijke wijze opgeschreven.
In 2009 wordt in Californië, langs de snelweg, een man gevonden die eet noch slaapt, en die zelfs niet hoeft te ademen om in leven te blijven. Hij heet Maradique, spreekt een oud-Slavische taal en beweert dat hij een duivel is. Hij wordt opgenomen in een psychiatrische inrichting en algauw wordt het personeel zo bang van hem dat niemand meer bij hem in de buurt wil komen. Psychiater Gossmeier neemt de uitdaging aan om, met behulp van een tolk, de man aan te horen en zijn verhaal op te schrijven.
Maradique vertelt en wij lezen mee. Tussendoor houdt Maradique ook kleine verhandelingen over het leven van Gossmeier zelf, waardoor we inzicht krijgen in diens situatie.
Het verhaal dat Maradique vertelt, speelt zich af in het fictieve land Boon-Tee (feitelijk het paradijs na de zondeval), waar twee engelen tijdens een ruzie letterlijk uit de hemel vallen.
De ene, Binuel, gaat verder als mens, zijn rivaal verandert in een duivel.
De eerste mens die Binuel tegenkomt is een dolende dichter die in de stad Kuonen lange tijd de rol van gigolo heeft vervuld. De dichter leert Binuel de kneepjes van het mens-zijn en algauw worden ze min of meer per ongeluk minnaars.
Na de nodige omzwervingen en ontberingen komen ze op een onbewoonde plek aan zee, waar ze blijven hangen. Ze bouwen er een hut, waarin hun relatie definitief z’n beslag krijgt.
Gaandeweg komen er ook andere verdwaalde zielen op deze plek terecht en gaandeweg ontstaat er een nederzetting. Maar zoals Maradique vertelt: ‘Zet drie, vier, vijf, zes mensen bij elkaar en het gedonder begint’,zo ontstaan er ook in deze nederzetting, Trésertin, algauw de nodige moeilijkheden.
Intussen is er in de hemel en de hel ook van alles gaande. Lucifer besluit tot het stichten van een-hel-nieuwe-stijl en voert een naar zijn idee briljant concept in: misdadigers worden hier niet gestraft, nee, ze worden juist voor hun daden beloond! Dikke auto’s, vrije seks, villa’s, shopping malls, moderne media, het kan niet op. Intussen wordt het God in de hemel zwaar te moede en heeft Hij de neiging er de brui aan te geven. Nu heeft Hij de mens toch álles gegeven, inclusief een eigen wil, maar nóg zijn ze nooit tevreden. ‘Ik denk erover om er maar mee te kappen,’ zegt God. ‘Dan zoeken ze het zelf maar uit.’
Intussen worden in Boon-Tee de verschillen tussen mannen en vrouwen steeds pijnlijker zichtbaar en wordt er in het dorp Kuonen een vrouwendictatuur gesticht, met het gevolg dat de mannen er worden uitgewerkt. Weg met die onderdrukkende lapzwansen, de vrouw aan de macht!
Het voert te ver om de vele dramatische verwikkelingen en verhaallijnen uit de doeken te doen, en als lezer moet je wel je kop erbij houden, maar ook in deze fantasy-achtige wereld blijkt de geschiedenis zich door de generaties heen te herhalen. Een van de verhaallijnen gaat over een witte heks wier dochter zich in het geheim juist bezighoudt met zwarte magie. Naar aanleiding van een duivelse verkrachting baart de dochter in het geheim een kind dat uitgroeit tot een levensgevaarlijke, mensvernietigende harpij. Voordat dit monster afdoende het hoofd geboden wordt, zijn we heel wat moord- en doodslag verder, waarna allerlei uitgezette lijntjes op miraculeuze wijze bij elkaar komen.
Niettemin eindigt het verhaal hoopvol, met de verwijzing naar een nieuwe heerser van het al, die zelf mens is geweest en dus het nodige begrijpt van de compromissen die mensen moeten sluiten om te kunnen voortbestaan.
Ook in die zin is deze roman zo actueel als maar kan. De harpij geeft een messcherpe analyse van de (ontwikkeling van de) mensheid, en verklaart ook waarom God zich van de mensen lijkt af te keren. Hij is werkelijk bekaf van de mensheid en wil Zijn handen er het liefste vanaf trekken.
Ondanks alle dramatische ontwikkelingen en het prachtige, beeldende taalgebruik, weet de auteur een zekere lichtheid te bewaren en schuwt hij humor niet. Ook de passages waarin God aan het woord is zijn door de humoristische inslag een feest: ‘Het zit me zo langzamerhand tot hier. Die wil dit en die wil dat… En iedereen is altijd maar ontevreden. Alles heb ik die egoïstjes gegeven, alles! Vrijheid van keuze, liefde, een lust die nooit verveelt, omringende schoonheid, verandering van seizoenen, een redelijk stel hersens… Iknogantoe!’
Deze epische roman zal voor gelovige mensen zonder humor choquerend kunnen zijn. Zij willen vast niet lezen over een God die er bijloopt als een bon vivant, die geen enkel probleem heeft met homoseksualiteit en die praat als een gewone sterveling die schoon genoeg heeft van zijn baan. Daarentegen zullen atheïsten en gelovigen met een goed gevoel voor humor juist van dit soort passages smullen. Zij zullen genieten van een God die de boel wil opdoeken, een God voor wie het op deze manier allemaal niet meer hoeft, een God die steeds vaker in geen velden of wegen te bekennen is omdat hij druk is met computerspelletjes.
En intussen creëert Lucifer een hel die verdomd veel lijkt op de wereld waarin we momenteel leven en heeft dit boek eigenlijk één overkoepelende boodschap: de mens beweegt zich strompelend en met machtswellust voort.
Die boodschap wordt overigens zeer geestig verwoord in de vete tussen de Eierdooiers en de Eidooiers, twee rivaliserende groepen binnen de nederzetting (‘Het is ‘eidooier!’, ‘Niet, het is eierdooier!’). De kinderen van de Eidooiers en de Eierdooiers mogen uiteindelijk niet meer met elkaar spelen en maken elkaar het leven zuur; de volwassen spreken niet meer met elkaar, zitten elkaar dwars of vermoorden tussendoor iemand van de tegenpartij. Dat de auteur de hele wereldproblematiek en het eeuwige gedoe tussen mensen onderling met één zo’n ludieke vondst weet samen te vatten, mag je gerust geniaal noemen.
Maar De harpij is wat mij betreft ook een heel belangrijk boek, dat met de blik van een toeschouwer de wereld waarin we leven op meedogenloze wijze schetst en waardoor je niet alleen de drama’s op het wereldtoneel, maar ook het gemiezemuis in je eigen leven met heel andere ogen gaat bekijken.
