Een kolossale klus is geklaard

Gerard Reve – Kroniek van een schuldig leven – Nop Maas – Van Oorschot – 781 blz.

Wat is er fijner voor een biograaf; een gigantische berg aan materiaal, een overzienbare hoeveelheid materiaal of heel weinig materiaal? Een biografie schrijven over iemand van wie weinig bekend is, lijkt me een uitdaging voor iemand met veel inlevingsvermogen, zoals de biografie over Anna Bijns van Herman Pleij. Over haar was zo weinig bekend dat Pleij heerlijk aan het fantaseren en invullen kon slaan. De echte Anna Bijns blijft, ondanks de inspanningen van de schrijver, natuurlijk in nevelen gehuld.

Een overzichtelijke hoeveelheid is het makkelijkst. Je rangschikt het beschikbare materiaal, je spreekt met mensen die de gebiografeerde gekend hebben, bezoekt wat plekken die belangrijk zijn geweest en de biografie neemt al een bepaalde vorm aan. Elsschot(Alfons de Ridder), van Vic van de Reijt is daar een voorbeeld van. Van de Reijt mocht gelukkig wel het zakenarchief van De Ridder inkijken en daar kon hij nog veel aanvullend materiaal vinden, resultaat een eendelige, overzichtelijke biografie.

Bij Gerard Reve werd Nop Maas geconfronteerd met een gigantische berg aan materiaal. Hij wist dat natuurlijk van tevoren en moest heel vaak keuzes maken wat wel en wat niet te gebruiken. De biografie werd opgesplitst in drie delen. Een kolossale klus voor Maas, die hij, ondanks tegenwerking van weduwnaar Joop Schafthuizen(Matroos Vos), al in 2010 geklaard had. Dit laatste deel telt 781 bladzijden waarvan bijna zestig voor een register.
Maar toen kwamen de processen. Schafthuizen wilde en mocht stukken schrappen en later kwamen er nog meer eisen. Bedragen die eerst wel vermeld mochten worden, mogen in deel drie nu niet meer genoemd worden. Zo komen we niet te weten wat de geschatte waarde aan auteursrechten was in 1979 en hoe hoog het bedrag was dat in datzelfde jaar als schikking werd bedongen met de belastingdienst. De ontbrekende bedragen zijn vervangen door *** Erg belangrijk is dat allemaal niet.

In het boek komt Reve naar voren als een man die een onaangenaam karakter had. Aan vriendschappen maakt hij een eind, zoals een ander een plastic koffiebekertje weggooit. Hij breekt met Carmiggelt en talloze andere vrienden uit het verleden en dat zonder scrupules. Reve, die al nooit erg progressief was, wordt in deze periode alsmaar rechtser. Hij haat de Nederlandse overheid die niet wil instemmen met zijn naamsverandering. Hij beschimpt collega’s als Harry Mulisch, Jan Wolkers en Remco Campert en lijdt intussen aan zelfoverschatting. De zelfbenoemde volksschrijver mag dan een voorstander van de vrije herenliefde zijn, die hij overvloedig bedrijft, zoals in de vorige delen en in zijn eigen boeken vanzelfsprekend te lezen is, buiten dat, is hij een gierig, katholiek burgermannetje. Ja, hij wil zijn geld wel uitgeven, maar dan het liefst aan zijn vriendjes, zoals Joop Schafthuizen, die hij ‘rode sportauto’s, speedboten’ en wat niet al belooft.

In 1975 komt Een circusjongen uit en Maas legt ons haarfijn uit hoe dat boek tot stand is gekomen. Er lag geen groot idee aan ten grondslag, maar het werd heel berekenend geschreven om zoveel mogelijk lezers te trekken. Uitgever Johan Polak schatte het potentieel op enkele honderdduizenden exemplaren. Reve schreef het voor simpele mensen, zoals ‘huisvrouwen en kantoorjuffers’ en legde er volgens hem een diepere laag in voor de intellectuelen. Het werd geen groot succes. De oplagecijfers bleven onder de dertigduizend stuks steken.
Hij is jaloers op andere schrijvers, zoals W.F. Hermans wiens boek Onder professoren hij afdoet als ‘wie wil nu het gekrakeel van een stel zure hoogleraren lezen?’ Hermans’ boek werd veel beter verkocht dan Een circusjongen en dat gold ook voor Twee vrouwen van Mulisch dat in diezelfde tijd verscheen.

Reve werd natuurlijk helemaal niet gelezen door het ‘gewone’ volk, zoals hij wel beweerde. In 1975 is het hoogtepunt van Reves schrijverscarrière eigenlijk al achter de rug. Met kunst- en vliegwerk moet hij zijn inkomsten bij elkaar scharrelen. Alleen het boek De Avonden, zijn debuut, brengt hem nadien elk jaar nog behoorlijk wat royalty’s. Op tal van gebieden, vooral op het politieke vlak, had Reve een verwrongen beeld van de werkelijkheid. Sommigen beweren dat hij zijn provocerende uitspraken deed om aandacht te trekken in de hoop zijn oplagecijfers op te krikken. Maar aangezien voornamelijk de linkse intellectuele elite zijn doelwit was – en laten daar nou net zijn lezers zitten – snijdt hij zichzelf in de vingers. Veel bewonderaars keren zich in de laatste periode van zijn leven van hem af.

Hoe gaat Nop Maas met het materiaal om dat hem ter beschikking stond? Zoals gezegd, is er heel veel en dan moeten er keuzes gemaakt worden. Wat komt er wel in en wat niet? Maas meandert door Reves leven. Het gaat over zijn privéleven, zijn schrijversleven en zijn publieke optredens. Soms blijft hij wat lang stilstaan bij een triviaal detail, maar over het algemeen lopen de hoofdstukken soepel en word je als lezer door de laatste jaren van Reves leven gegidst. Er valt veel te genieten van de brieven van Reve aan anderen, waaruit rijkelijk wordt geciteerd. Zijn bekende archaïsche taalgebruik komt daarin goed naar voren. Veel aandacht is er voor Reves Mariaverering en zijn houding t.o.v. de katholieke kerk.

Natuurlijk kun je vinden dat bepaalde onderdelen wat onderbelicht blijven en zou een andere biograaf misschien andere keuzes gemaakt hebben, en de echte Reve-liefhebber zal al heel veel weten van wat Maas in deze biografie schrijft, omdat er al zoveel artikelen over hem gepubliceerd zijn.
Er gaan al stemmen op die pleiten voor een andere, nieuwe biografie, maar ik denk dat die niet veel zal toevoegen. Bovendien hebben we hier te maken met een schrijver die steeds minder gelezen wordt en voor wie moet zo’n extra biografie dan geschreven worden? Voor een handjevol liefhebbers die preciezer beschreven willen hebben hoe Reves boeken tot stand kwamen? Laat een literatuurwetenschapper zich daar nog maar eens op storten.

Ik denk dat Nop Maas met deze driedelige biografie over Gerard Reve heel veel complimenten verdient. Zijn werk zit erop en hij kan tevreden zijn. Hopelijk zullen in de toekomst, als Schafthuizen is overleden, de ontbrekende stukken en bedragen alsnog kunnen worden toegevoegd en dan weten wij, eenvoudige lezers, echt meer dan voldoende over Gerard Reve.

Pieter Feller