Een gewoon mens met een goddelijk talent

Wolfgang Amadé – Yves Knockaert – Uitgeverij Polis – 319 blz.

Het is een lot dat veel bekende mensen beschoren is: na hun dood wordt er een mythe rond hun persoon geweven. Want hoe kan een beroemd en geniaal iemand nu een gewoon leven hebben geleid? Details worden plots hoofdkenmerken, geruchten worden feiten, veronderstellingen worden waarheden. Zo ook verging het Mozart na zijn dood. Hoe verder de tijd vorderde, hoe extremer gedrag hem werd toegeschreven. Milos Forman voerde in zijn film ‘Amadeus’ uit 1984 Mozart op als een losbandige en brutale gek. Een jaar later bezong de Oostenrijker Falco in ‘Rock me Amadeus’ de componist als een punker, dandy en vrouwengek.

Het is dan ook de verdienste van het boek van de Vlaamse musicoloog Yves Knockaert dat hij de figuur van Mozart ontdoet van alle mythes en tierlantijntjes en op zoek gaat naar wie Mozart nu eigenlijk was. Hierbij gaat hij terug naar de basisbronnen namelijk de ruime correspondentie van de familie Mozart. Aan de hand van deze brieven reconstrueert Knockaert chronologisch het leven van de Oostenrijkse componist waarbij de auteur zich op de achtergrond plaatst. Deze objectieve aanpak uit zich ook in de titels van de hoofdstukken die enkel zijn samengesteld uit de steden en jaartallen of periodes waar Mozart verbleef. Een eerste voorbeeld van demythologiseren: Mozart ondertekende zijn brieven nooit met ‘ Wolfgang Amadeus’ maar met ‘Wolfgang Amadé’.

Mozart was op jonge leeftijd een ongelooflijk muzikaal talent. Als vierjarige zit hij al op het klavecimbel te tokkelen en leert hij uit het muziekboek van zijn vijf jaar oudere zus. Leopold erkent het talent van zijn zoon en als Mozart zevenenhalf is, vertrekt het ganse gezin op concertreis voor liefst drieënhalf jaar. Een reis die de Mozarts ook naar het huidige België en Nederland leidt. Yves Knockaert maakt in zijn boek wat ruimte vrij om te beschrijven waar de familie verbleef, waar ze optraden en wat ze zagen en meemaakten. Zo schrijft vader Leopold vol bewondering over de Vlaamse en Hollandse schilders zoals Dirk Bouts, Rubens en Rembrandt. We leren trouwens ook vader Leopold zeer goed kennen. Een componist, ijdel en een man van eer die moeilijk kritiek kan verdragen. Secuur in wat hij doet, een ijverig werker, zeer godsdienstig maar ook ‘verlicht’ als kind van zijn tijd. Maar vooral toch een echte vader die het beste met zijn gezin voor heeft. Na een korte tijd terug in Salzburg te hebben verbleven, ondernemen vader en zoon drie reizen richting Italië.

Mozart begint zijn eigen brieven te schrijven, op de eerste plaats naar zijn zus Nannerl. Deze brieven bevatten dikwijls scabreuze humor, platte taal en boertigheden. Kenmerken die typisch waren voor het taalgebruik van de familie Mozart en bij uitbreiding van alle Salzburgers op het einde van de achttiende eeuw, zo schrijft Knockaert. Als Mozart ouder wordt, komt in de brieven het generatieconflict tussen vader en zoon tot uiting. Conflicten op muzikaal gebied maar ook op professioneel en persoonlijk vlak. Mozart is een van de eerste componisten in de muziekgeschiedenis die probeert af te zien van werken in vaste dienst. Hij wil zich vestigen als zelfstandig en vrij kunstenaar. Vader en zoon sparen elkaar in deze discussies niet. De verwijten vliegen in het rond. Trouwens toch een gemeenschappelijk kenmerk van vader en zoon: beiden doopten hun pen regelmatig in de vitriool bij het beoordelen van hun collega musici om hen dan soms in een volgende brief weer de hemel in te prijzen.

Een rode draad doorheen het leven van Mozart is de constante dreiging van geldtekort. Vader Mozart verwijt Wolfgang dat hij minder sociaal en meer doortrapt, listig, sluw, ondernemend, brutaal en vermetel moet zijn. In zijn Weense tijd verdient Mozart nochtans zeer veel geld. Tijdens deze vette jaren leeft hij echter genereus, leende geld aan vrienden en spendeerde veel geld aan drank en feestjes thuis. Maar tijdens zijn laatste levensjaren is de tijd van het vele geld verdienen voorbij. Bij zijn overlijden krijgt Mozart slechts een ‘begrafenis derde klasse’ betaald door een zekere baron van Swieten.

De auteur heeft met dit boek duidelijk aangetoond dat Wolfgang Amadé Mozart ook maar een mens van vlees en bloed was. Knockaerts benadering komt hier en daar wat opsommend over maar dit weegt niet op tegen het gevoel dat je de authentieke Mozart echt leert kennen los van alle psychologische en romantiserende interpretaties. Ook wordt je als lezer volledig ondergedompeld in de muziekwereld van die tijd. Het boek richt zich tot een ruim publiek waarbij de auteur door de aandacht die hij besteedt aan muziektheoretische aspecten, niet kan verbergen dat hij muziekexpert is. We komen heel wat te weten over de ontstaansgeschiedenis van een aantal werken. Achterin vinden we nog heel wat extra’s zoals een namenregister en een register met composities. Verder een overzicht van de reizen van Mozart met een kaartje. In het midden van het boek bevindt zich nog een katern met mooie kleurenfoto’s van schilderijen die Mozart en familie- en tijdsgenoten afbeelden.

Kris Muylle