Kafka’s laatste jaar
De heerlijkheid van het leven – Michael Kumpfmüller – Vertaald door Hans Driessen en Marion Hardoar – Van Gennep – 237 blz.
De schrijver Franz Kafka werd maar veertig jaar oud. Twee jaar voor zijn dood stuurde zijn werkgever, een verzekeringsfirma, de aan tuberculose lijdende jurist met pensioen. Een jaar later, in juli 1923, ging Kafka voor zijn gezondheid op zomervakantie naar een kleine badplaats aan de Oostzee, Müritz. Daar ontmoette hij Dora Diamant, 25 jaar, onderwijzeres en voor de duur van de zomer kokkin in een vakantieverblijf voor joodse kinderen. Ze werden verliefd op elkaar. De daaropvolgende elf maanden brachten ze samen door, eerst in Berlijn, vervolgens in een kleine kliniek in een dorpje in de buurt van Wenen. In juni 1924 overleed Kafka daar, waarschijnlijk als gevolg van ondervoeding. Door de strottenhoofdtuberculose kon hij nauwelijks meer eten. Over dit laatste jaar van de nu wereldberoemde auteur schreef Michael Kumpfmüller een prachtige, verstilde roman.
Dora ervaart hun liefde als in een droom. Zij is hartstochtelijk verliefd, maar durft eerst nog niet te geloven dat haar liefde wordt beantwoord, haar overgave daaraan gaat met kleine beetjes tegelijk. Franz is alles wat zij in een man zoekt, maar tegelijk realiseert zij zich al heel vroeg in hun relatie dat hij ook problemen heeft.
‘Ze schat hem rond de 35, wat betekent dat hij ongeveer tien jaar ouder moet zijn dan zij. Hij is niet gezond, heeft hij gezegd, de toppen van zijn longen hebben kougevat, vandaar de zee en het hotel in het bos; alleen omdat hij al jaren niet gezond is, heeft ze hem ontmoet.’ Maar dat op de loer liggende gevaar valt weg tegen haar gevoel. ‘Het is zijn mond, zijn gepraat is als een warm bad dat in alle kalmte tot haar doordringt. Geen enkele man heeft ooit zo naar haar gekeken, hij ziet haar vlees, het onderhuidse huiveren, het trillen, en ze vindt het allemaal goed.’
Na de vakantie gaan ze samen naar Berlijn, waar ze zijn eenvoudige huurkamer betrekken. Terwijl buiten de politieke onrust raast, de vliegende inflatie iedereen arm maakt en de snijdende kou de gezondheid van Franz verder aantast, leven ze in hun kleine wereld hun eigen leven. Hij probeert wat te schrijven, zij probeert het leven voor hem dragelijk te maken. Ze dromen van emigreren naar het warme Palestina. Vrienden komen niet langs, want die hebben ze niet. Alleen zijn vriend Max, ook een schrijver, brengt hen soms een bezoek. Die moedigt Franz aan te blijven schrijven. De verkoop van zijn boeken valt tegen. Wanneer zijn uitgever hem een overzicht van verkochte boeken stuurt is hij urenlang volstrekt ontmoedigd. Maar dat ze elkaar hebben maakt alles goed: ‘Verder ontbreekt het hun aan niets. Ze zijn samen, ze hebben tijd, dat is het enige wat telt.’
De verstilling die de roman zo aantrekkelijk maakt wordt vooral teweeggebracht door de trefzekere, ingetogen schrijfstijl van Kumpfmüller. Hij verkeert in de hoofden van zijn personages en weet in korte passages mooi hun gevoelens weer te geven. Zoals wanneer Franz, kort voor zijn dood, ’s nachts niet kan slapen in het besef dat zijn toestand verslechtert; ‘Als hij ’s nachts wakker ligt, als er rondom hem alleen maar stilte is, als hij ingespannen ligt te luisteren of er iets is in dit oerwoud van stilte, het troostende ruisen van het water, een paar voetstappen, gefluister bij de buren, zodat je een houvast hebt, een minuscuul bewijs dat het leven niet ophoudt, dat het alleen maar nacht is en je ’s ochtends behouden wakker wordt.’ Ook Dora wordt in de weken voor het overlijden van Franz teruggeworpen op zichzelf. Het is alsof ze zich door het besef van het naderende einde intens helder realiseert wat haar relatie met Franz voor haar betekent. Dat hij als het ware haar thuis is en zij door zijn overlijden op straat zal komen te staan.
Van Michael Kumpfmüller las ik eerder Lotgevallen van een beddenverkoper (2000), een succesvolle roman over een Duitse charlatan die in de jaren zestig op de vlucht voor zijn schuldeisers besluit te verhuizen naar de communistische DDR. Heel komisch en een beetje grof. Een groter contrast met deze subtiele roman over het laatste jaar van Kafka is nauwelijks denkbaar.
