Leven in de schaduw van vadertje Poetin
De schaduw van de grote broer – Laura Starink – Atlas Contact – 344 blz.
Laura Starink ( 1954), slaviste en journaliste, werkte bijna dertig jaar voor NRC Handelsblad, o.a. als correspondente in Moskou. Ze schreef twee boeken over Rusland en in 2013 Duitse wortels – Mijn familie, de oorlog en Silezië. Dit jaar verscheen haar vierde boek De schaduw van de grote broer, welke meteen genomineerd werd voor de Libris Geschiedenis Prijs.
In De schaduw van de grote broer, doet Starink verslag van haar reizen door Letland, Kaliningrad, Polen en Oekraïne. In de zeer informatieve proloog van haar boek formuleert ze haar onderzoek aldus: heeft de herwonnen vrijheid in deze gebieden geleid tot een nieuwe blik op de eigen twintigste-eeuwse geschiedenis? Hoe gaat Midden-Europa inmiddels om met de zwarte bladzijden hieruit? Is het verleden nog steeds een politiek mijnenveld en hoe werkt dat door tot op de dag van vandaag?
De schrijfster concentreerde zich op de verwerking van de Tweede Wereldoorlog en beperkte zich tot de eerdergenoemde vier landen. In dit grensgebied tussen nationaalsocialisme en communisme kwam de bevrijding niet in 1945, maar pas rond 1990. De korte, maar verwoestende nazidictatuur werd gevolgd door een communistische repressie, die bijna vijftig jaar duurde en een economische en mentale ravage heeft aangericht. De geschiedenis van de grensgebieden tussen Oost en West is met name ook gecompliceerd door de dubbele bezetting, een gevolg van het Molotov-Ribbentroppact. Duitsland en de Sovjet-Unie tekenden dit niet-aanvalsverdrag in augustus 1939 in Moskou. In een geheim protocol verdeelden zij Oost-Europa in invloedssferen.
In september 1939 viel Hitler het westen van Polen binnen, even later bezette Stalin het oostelijk deel. Korte tijd later werden ook de Baltische staten door de Sovjets bezet. Er werd een terreurbewind uitgeoefend met massale deportaties naar Siberië. Na de oorlogsverklaring door Hitler aan de Sovjet-Unie in 1941, werden de Duitse legers daar dan ook als bevrijders binnengehaald. Voor de bewoners van de “bloedlanden” (de term is van de historicus Timothy Snyder ), kwam de terreur nu eens uit het westen, dan weer uit het oosten. Voor de gewone burger was het niet eenvoudig te overleven, laat staan schone handen te houden. Bijna iedereen heeft op enig moment, op welke manier dan ook, met de ene of andere partij gecollaboreerd. Teneinde te overleven moest men vaak wel.
Starink doet meeslepend verslag van haar onderzoek, vooral het feit dat zij veel mensen aan het woord laat draagt hieraan bij. Haar boek heeft een grote informatiedichtheid maar dat is in dit geval geen bezwaar. Naast een goed gevoel voor details houdt ze de grote lijn van haar verhaal prima in het oog: hoe een gecompliceerd, dramatisch en uiterst bloedig verleden onontkoombaar doorwerkt in het heden. Een hier en nu in de schaduw van het dictatoriale Rusland van Poetin. Voor iedere geïnteresseerde een niet te missen boek!
Dick Huitema.
