Leven tot de dood. En verder?

Op een andere planeet kunnen ze me redden – Lieke Marsman – Pluim – 197 blz.

Wat is een van de ergste dingen die je als levend mens kan overkomen? Wat doet het met je als je de aankondiging van je eigen dood niet krijgt als je het grootste deel van je leven al hebt geleefd, maar een paar jaar voor je dertigste? En wat gebeurt er als die ‘je’ niet een willekeurige onbekende is, maar de filosoof, dichter en schrijver Lieke Marsman?
In 2017 werd er bij Marsman (1990) een zeldzame vorm van kraakbeenkanker geconstateerd. Ze begon aan een uitgebreid medisch traject, schreef daar essays en poëzie over, was tussen de bedrijven door ook nog twee jaar Dichter des vaderlands, zomergast bij de VPRO, klusser bij Boerderij van Dorst, en nog veel meer. En nu ligt er Op een andere planeet kunnen ze me redden, een bundel met essays en dagboekaantekeningen die de periode 2020-2024 beslaan.

Is er een God?

Lieke Marsman is dichter en filosoof en dat blijkt opnieuw een gouden combinatie. Niet vaak las ik een boek waarin intelligentie, wijsheid, sensitiviteit én humor zo vruchtbaar samengingen. Marsman is geen navelstaarder; telkens weer verbindt ze haar eigen, particuliere ervaringen met de tijd waarin ze leeft. Moet je je, bijvoorbeeld, altijd voegen naar wat de artsen zeggen, of heb je zelf ook nog vrijheid om te handelen? Ze verbindt haar ervaringen ook met de filosofen die er voor haar het meest toe doen, en zelfs met de politieke context van haar vele duizenden euro’s kostende medische behandeling (om de zorg betaalbaar te houden moet de EU de macht van de farmaceutische industrie met haar miljardenwinsten breken en ervoor zorgen dat medicijnen voortaan tegen kostprijs bij de burgers terecht komen).  Maar de belangrijkste vragen die Marsman stelt zijn van spirituele aard; kun je jezelf, met een volstrekt atheïstische en rationalistische opvoeding, de vraag toestaan of er misschien toch een God is?

‘Ik begrijp niet hoe pure wanhoop keer op keer een spirituele ervaring inluidt, maar ik wil die ervaring uitdiepen en leren kennen. (…) Het is geen toeval dat vrede in Europa gelijk opging met secularisatie. Maar dat we hier en nu dit geluk hebben betekent niet dat we de waarheid in pacht hebben. Betekenis willen geven aan zinloos lijden is de bestaansgrond van een groot deel van onze geloofs- en cultuuruitingen door de eeuwen heen.’

Wat gebeurt er in de hemel?

Geloven in God, ze noemt het ‘haar eerste bekering’; voor het eerst in haar leven staat ze zichzelf toe te geloven in dingen die je niet kunt toetsen. Maar, onderkent ze al snel: geloven is één ding, de christelijke godsdienst met zijn hemel en zijn hel, zijn geboden en vooral verboden, is een ander verhaal:
‘Als ze aan de hemelpoort bijvoorbeeld tegen mij zouden beginnen over het feit dat ik jarenlang vlees at, zelfs toen ik eenmaal wist hoe het er in de bio-industrie aan toeging, dan zou ik met gebogen hoofd zelf de weg naar de uitgang wel vinden. Sinds ik dit voor me zag ben ik vegetariër. Maar als zo’n Petrus daar staat met z’n klembord en gastenlijst en zegt ‘Lastig, ik zie dat je bij leven lesbisch was…’, dan zou ik antwoorden: ‘Fuck you, deze hemel hoef ik niet.’

Buitenaards

En dus zoekt ze verder. En komt tenslotte terecht bij… ufo’s! Sinds jaar en dag berichten kranten, vooral in de VS, met enige regelmaat over dingen die rondvliegen in het luchtruim die niemand kan verklaren, die mogelijk buitenaards zijn, en die door de Amerikaanse overheid uitermate serieus worden genomen. Sciencefiction? Voor Marsman (what’s in a name…), die zich serieus verdiepte in de materie en aanvankelijk even sceptisch was als de meeste mensen, in elk geval niet. Voor haar was de opluchting na het lezen van een gezaghebbend krantenartikel zelfs grandioos: er is dus nog een andere wereld! En hoe meer ze zich vervolgens verdiepte in de omvangrijke literatuur, hoe waarschijnlijker die andere wereld werd. Ze noemt dit ‘haar tweede bekering.’

Een luik ging open

Zelfbedrog? Niet bij een intelligent iemand als Lieke Marsman. Wie zich verdiept in ufo-ervaringen stuit steeds weer op dezelfde clou: er is een link met het menselijk bewustzijn, mensen met deze ervaringen hebben het idee dat ze plotseling een gedachte in het hoofd geplant krijgen. En ook in het hoofd van Lieke Marsman is er ineens een luik opengegaan en ligt de wereld, ligt er een nieuwe wereld, voor haar open. Kwantummechanica? Jungs ideeën over een collectief onderbewustzijn? Bewustzijn als fundamentele kracht die aan de materie voorafgaat? Marsman schrijft er lucide over, geniet van het schakelen tussen de verschillende opties, maar blijft wel vastzitten aan haar ego. Ze noemt zichzelf een materialist die liever een idealist zou zijn. Ze is geen oude ziel, maar staat wel op het punt om dat te worden.

Hein-Anton van der Heijden