Louis de Grote
De Zonnekoning – Johan Op de Beeck – Uitgeverij Horizon – 736 blz.
In de jaren zeventig van de negentiende eeuw verbouwde koning Ludwig van Beieren het buitenverblijf van zijn vader nabij Oberammergau. Wie slot Linderhof binnenwandelt merkt meteen in de vestibule voor wie de fel geplaagde koning een mateloze bewondering koesterde ook al was de persoon in kwestie al meer dan 150 jaar dood. Een bronzen ruiterstandbeeld siert de ruimte. Het verguld stucwerk aan het plafond dat een zon afbeeldt, verraadt meteen de identiteit van het idool van koning Ludwig. Een koning die in de ogen van de mensenschuwe Ludwig had getoond wat écht koningschap inhield: Louis XIV van Frankrijk, bijgenaamd de Zonnekoning. Over deze in vele opzichten intrigerende persoon schreef Johan Op de Beeck een fascinerende en meeslepende biografie.
Nochtans scheelde het niet veel of Louis had nooit het zonlicht aanschouwd. Zijn vader Louis XIII toonde meer belangstelling voor mannen dan voor zijn echtgenote Anna Van Oostenrijk. Het was de feitelijke machthebber in Frankrijk, kardinaal Richelieu, die de echtelieden kon overtuigen om voor een troonopvolger te zorgen en dit in het belang van de staat. Op 5 december 1638 resulteerde dit in de geboorte van de kleine Louis. Tijdens zijn jeugdjaren werd het toenmalige Frankrijk geteisterd door de Fronde, een opstand van o.m. een aantal belangrijke Franse edelen tegen het centrale gezag van kardinaal Mazarin en regentes Anna Van Oostenrijk. Als jongen beleefde Louis tijdens deze opstand een van zijn meest beangstigende nachten toen honderden mensen langs zijn bed defileerden om te kunnen vaststellen dat de kleine koning effectief nog aanwezig was. Maar de zwaarste beproeving kwam er enkele jaren later toen op een veldtocht in Frans-Vlaanderen Louis werd geveld door roodvonk en een onuitgegeven remedie van dokter Vallot uiteindelijk nog de redding bracht.
Als op 10 maart 1661 kardinaal Mazarin sterft, stelt Louis geen nieuwe eerste minister meer aan. Hij zet zichzelf resoluut aan het hoofd van de regering. Hij laat zich omringen door professionele en bekwame ministers zoals Colbert die niet afkomstig waren uit de adellijke kringen. De zaken gaan vlot in de beginperiode. De binnenlandse productie en handel floreren, dure invoertarieven verhinderen buitenlandse import, de Compagnie des Indes wordt opgericht en het Canal du Midi wordt gegraven. Parijs transformeert in een wereldstad. De Hollandse oorlog leidt tot een (relatief) succes voor Frankrijk. Kunst en cultuur staan voor een belangrijk gedeelte in dienst van de koning maar bereiken ongekende hoogtes. Inspraak wordt niet geduld: het is God zelf die de macht verleend heeft aan de koning. De adel wordt naar Versailles gelokt en verdringt zich om toch maar in de gunst van de koning te komen. Louis XIV huwt met Maria-Theresia van Oostenrijk maar bij haar dood zal ze verklaren nooit een gelukkige dag te hebben gekend sinds het moment dat ze koningin was geworden. Louis XIV beleefde immers tal van korte en langdurige relaties. Zo schonk Madame de Montespan hem zeven kinderen maar zij moest plaats ruimen voor Madame de Maintenon.
Met de jaren begint het tij te keren. De oorlogen wegen zwaar op de staatskas en slepen aan net als het koningschap van Louis. Er heerst hongersnood. Ook neemt de niet-tolerante Zonnekoning een beslissing die een grote blunder blijkt te zijn: hij schaft het Edict van Nantes af. De hugenoten verlaten massaal het land wat voor Frankrijk een economische en intellectuele aderlating betekent. Parallel heeft de koning te kampen met tal van gezondheidsproblemen zoals jicht, nierstenen, een fistel aan de anus en tandproblemen al dan niet mede veroorzaakt door zijn onverzadigbare eetlust.
Als Louis in 1715 sterft, laat hij een arm maar veiliger en stabieler land achter. De Zonnekoning legde de fundamenten van ‘la France’ maar tegelijk zette hij door alle macht naar zichzelf te trekken het koningschap volop in de wind. Die wind zal enkele decennia later uitgroeien tot een orkaan.
Johan Op de Beeck heeft na zijn werken over Napoleon met dit boek over Louis XIV weer een voltreffer gescoord. Het boek is uitgegroeid tot een dikke turf maar weet de aandacht verrassend goed vast te houden. De auteur wisselt de chronologische verhaallijn af met een aantal satellietverhalen zoals de mysterieuze man met het ijzeren masker en de twee zwarte kinderen die aan het hof werden geboren en even vlug verdwenen. Ook de zogenaamde gif affaire die opdook bij het verdwijnen van Madame de Montespan aan het hof is een zeer intrigerend verhaal. Zeer boeiend zijn ook de citaten uit brieven, dagboeken en memoires van personen uit de omgeving van de koning. Dit maakt dat we heel wat – soms smeuïge details – over het (liefdes)leven van de vorst te weten komen. De tekst is geïllustreerd met zwart-witillustraties van voornamelijk de hoofdrolspelers in het verhaal. Achterin is een katern met kleurenafbeeldingen opgenomen. Verder vinden we nog een register, bibliografie en notenlijst.
De meerwaarde van dit boek ligt ook in het feit dat Op de Beeck een aantal aspecten met betrekking tot Vlaanderen accentueert. Hij wijst op het oorlogsleed dat de oorlogen van Louis XIV veroorzaakten in heel wat Vlaamse gemeenten: ‘Maar het Vlaamse land droop van smerig water, bloed en tranen’. Hij haalt Franciscus van den Eenden uit de vergeetput van de geschiedenis. Deze naar Amsterdam uitgeweken Vlaming was een van de aller eersten om te benadrukken dat de vrije meningsuiting boven alle andere vrijheden diende te staan. En wie weet dat de zoon van de Vlaamse veldslagenschilder Adam Frans van der Meulen werd gedragen door Louis XIV bij de doopplechtigheid?
Een boek over een koning en zijn tijd waarin de werkelijkheid elke fictie overtrof.
Kris Muylle
