Mens en klimaat

Denken, vreugde, liefde – Hein-Anton van der Heijden – Elikser – 268 blz.

Na Reis naar Brabant (2022) en Twee koffers (2023) is Denken, vreugde, liefde de derde roman van Hein-Anton van der Heijden waarmee ik de lezer opnieuw wil laten kennismaken met zijn schrijverschap. Van deze twee eerdere romans was het moeilijk te komen tot een indeling in genre, dat geldt ook voor DVL (een afkorting die ook door de auteur wordt gebruikt). Misschien zit er toch iets magisch/realistisch in vooral de structuur en perspectief. Daarover later meer.

Thema

Het hoofdthema kunnen we daarentegen gemakkelijk vaststellen: het klimaat. Klimaathoop, klimaatcrisis en klimaatwanhoop enz. zijn subthema’s die erbij horen. De twee hoofdpersonen, Evi Ericson en Miko (Machiel) Moorland zijn sterk ermee verbonden. Evi is net afgestudeerd in filosofie en raakt verliefd op een milieuactivist, waardoor ook zij meer over het milieu gaat nadenken. Aan deze relatie komt een onverwacht einde. Miko was universitair docent maar nu voor vijf jaar Europarlementariër en hij bereidt zich voor op de scherpste klimaatspeech ooit. Zijn Franse vriendin Mireille heeft een dochter, Meiwan, die ook zeer gegaan is met het klimaat. Dat heeft ook nare gevolgen voor haar.

Klimaat

Bijna alle belevenissen en vooral overdenkingen van deze personages en bijfiguren gaan over het klimaat of hebben een link daar naar toe. Van der Heijden laat zien zich goed in gelezen te hebben in deze materie, waarover hij gepassioneerd vertelt, zonder echter drammerig te worden. Van belang voor de uitwerking zijn drie vragen zoals Emmanuel Kant ze stelde: Wat kan ik weten? Wat mag ik hopen? Wat moet ik doen?  Echte nieuwe oplossingen biedt hij niet, maar wel filosofeert hij hierover evenals de nieuwbakken filosofe Evi. Er komen allerlei stadia aan de orde, van desinteresse voor het klimaat tot klimaatpessimisme (vijf over twaalf) waarbij hij ook literatuur noemt, zoals Apocalypsofie van Lisa Doeland. De stadia komen goed uit de verf wanneer Evi in haar lessen de standpunten van de politieke partijen in een opdracht aan de orde stelt. Met dramatische gevolgen voor een van haar leerlingen.

Structuur/perspectief

Het gehele verhaal zit zeer ingenieus in elkaar. De inhoudsopgave noemt drie delen, waarvan het eerste en laatste met 1. en2. Genummerd zijn. Het hoofdstuk ertussen heet “De Schrijver”. In hoofdstuk 1 worden in zes paragrafen afwisselend de twee hoofdpersonen voorgesteld, Evi en Miko. Dit hoofdstuk speelt in 2018 en de auteur gebruikt het perspectief van de alwetende verteller (derde persoon).  Hoofdstuk 2 heeft dezelfde indeling, maar het perspectief is gewijzigd in de ik-vorm en speelt in 2023. In het hoofdstuk De Schrijver, vertelt diezelfde hoe hij is gekomen tot het schrijven van hoofdstuk 1 en de consequenties daarvan. Hij legt het verhaal ter beoordeling voor aan zijn vriend Niek Groenlo. Die is zeer enthousiast. Er zit meer actie en spanning in (zie mijn bespreking van Twee Koffers: “Misschien de volgende keer iets meer actie en minder beschouwing?”) Niek merkt zelfs op: “Daar zit een televisieserie in”. Dat blijkt een waarheid als een koe: het Amerikaanse bedrijf Sellfix ziet het wel zitten.

Personages

De schrijver en Sellfix gaan bepalen wie in de serie wie speelt. Hij zou willen van Abbey Quinn de rol van Evi invult, maar zij is Amerikaanse terwijl dit een Europese productie is. Uiteindelijk wordt gekozen voor Kayla Bosch. Miko gaat gespeeld worden door Porgy Franssen en zijn vriendin Mireille door Nora de Pater (deze Belgische kennen we al uit Twee Koffers). Is dit een toevallige keuze? Abbey en Porgy zijn echt bestaande figuren en de anderen dan? Verder reflecteert de auteur duidelijk op zijn schrijverschap. Wat is nodig om een page-turner te schrijven?

Voorvertoningen en reflectie

In deel 2. komen de verhaallijnen van Evi en Miko bij elkaar. Twee zaken zijn het belangrijkste: het terugkijken op de afgelopen vijf jaar en de voorvertoningen van de delen van de Sellfix-serie. De lezer komt te weten wat de hoofdpersonen, naar aanleiding van alle eerdere gebeurtenissen beleefd hebben. Niet alleen ten aanzien van het klimaat, maar ook andere maatschappelijke situatie komen aan de orde, zoals gendergelijkheid, woningnood en nog veel meer. In dezelfde structuur opgediend als deel 1, maar nu zijn de paragrafen onderverdeel in genummerde fragmenten.

Droste

De fictieve hoofdpersonen ontmoeten elkaar en geven bij de voorvertoningen commentaar op de fictieve (in tweede graad) personen die hen in de serie vertolken. Zou het kunnen dat we hier met het zogeheten Drost-effect te en hebben. In de beeldende kunst komt het vaker voor: een herhaald beeld in het beeld. Literair kun je spreken van een verhaal binnen een verhaal. We kennen het verschijnsel o. a. uit Don Quichot van Miguel de Cervantes. In het tweede deel van de roman, dat werd geschreven nadat het eerste deel al gepubliceerd was, wordt Don Quichot geconfronteerd met de bekendheid van zijn avonturen. De figuren in het verhaal kennen de boeken over Don Quichot en verwijzen naar de eerdere gebeurtenissen. Een ander voorbeeld is Bleek vuur van Vladimir Nabokov, een gedicht gevolgd door een commentaar van een gefictionaliseerde commentator. Ook De ontdekking van de hemel van Harry Mulisch bevat vergelijkbare elementen. Voorwaar geen slechte voorbeelden!

Genre

Het thema klimaat is dus overduidelijk. Er zijn nog meer zaken belangrijk in deze roman zoals de omgang van commerciële tv-zenders met romans en schrijver die zij tot film of serie ombouwen. Gezien deze zaken zou het mogelijk zijn de roman in te delen in de categorie van ideeën romans.

Stijl

Zoals ook in zijn eerdere romans bezigt Van der Heijden een zeer plezierig taalgebruik. Hij vermijdt het grossieren in vakjargon, terwijl hij zelf toch ook en non-fictie boek over het klimaat heeft geschreven: Na het neoliberalisme. Klimaatverandering, sociale bewegingen en politiek (2017). Zijn monologen en dialogen zijn accuraat en zeer natuurlijk. Metaforen zijn treffend. Zelfs zou m.i. het hele hoofdstuk over Evi (Waterland) een metafoor kunnen zijn. Kortom Van der Heijden heeft een roman geschreven die ondanks de complexiteit goed voor iedereen te lezen is. Een prestatie van formaat!

Kees de Kievid