Murat Isik krijgt kippenvel van Márquez

Murat Isik (Izmir, 1977) debuteerde in april 2012 met de roman Verloren grond (een familiegeschiedenis die zich in Turkije afspeelt) waarvoor hij De Bronzen Uil Publieksprijs ontving en genomineerd werd voor De Academica Literatuurprijs. De vertaalrechten voor deze roman zijn verkocht aan Zweden. Met zijn korte verhalen won hij in 2007 de verhalenwedstrijd van de Juni Kunstmaand en in 2011 de El Hizjra Literatuurprijs. Isik is naast schrijver ook columnist en jurist. Zijn volgende twee romans verschijnen eveneens bij uitgeverij Anthos.

Over Verloren grond:
Oost-Turkije, jaren zestig. De dertienjarige Mehmet groeit op in een dorp dat ooit door de Armenen werd gesticht. Zijn zachtaardige vader Selim, die in de Eerste Wereldoorlog bijna zijn hele familie verloor, is een geliefd verhalenverteller, zijn moeder Aşme een krachtige vrouw die door iedereen gevreesd wordt vanwege haar scherpe tong. Samen met Mehmets broer Yusuf en zusje Elida vormen ze een hecht gezin. Maar daar komt abrupt verandering in als zijn vader een ongeluk krijgt met tragische gevolgen. Halsoverkop besluit hij met zijn gezin terug te keren naar zijn geboortedorp waar hij grond bezit. Maar daar wacht hun allerminst een hartelijke ontvangst. Integendeel, het gezin moet een strijd leveren op leven en dood.

Las je als kind veel boeken en welke waren je favoriete schrijvers en boeken?

In groep 3 had ik een kleine taalachterstand. Ik was vijf jaar en we waren net een paar maanden in Nederland. Mijn juf adviseerde mijn moeder toen om mij mee te nemen naar de bibliotheek. Ineens ging er een compleet nieuwe wereld voor me open. Ik ging die dag met vier boeken naar huis en ging vanaf dat moment iedere vrijdag naar de bieb voor een nieuwe lading. Ik begon die boeken te verslinden en veranderde van een leerling met een taalachterstand in de beste voorlezer van de klas. Op een gegeven moment ontdekte ik op de markt de stripboeken van Marvel over superhelden. Ik raakte er volledig van in de ban. De Hulk, de X-mannen en de Vergelders waren mijn favorieten. Op het hoogtepunt had ik een verzameling van meer dan tweehonderd comics. Dat was mijn favoriete leesvoer, Marvel comics! Later heb ik met veel plezier de boeken van Evert Hartman gelezen.

Waren er veel ‘verhalenvertellers’ in je familie?

De vader in mijn debuutroman Verloren grond is een verhalenverteller, net als mijn vaders vader, die ik helaas nooit heb gekend. Na een dag hard werken was hij degene die in het dorp rond een kampvuur verhalen vertelde.
Maar de vader in mijn roman lijkt ook op mijn andere opa, die bij een zwaar ongeluk zijn been brak en vervolgens verloor. Ik heb eigenlijk beide opa’s tot één personage gevoegd in Verloren grond. En het is de opa die zijn been verloor die ik voor me zag toen ik mijn debuut schreef. Die opa heb ik gekend. Een heel zachtaardige en warme man die helaas al op jonge leeftijd tot krukken was veroordeeld.

Bestaat die vertelcultuur nog in de afgelegen dorpen van Turkije?

Die bestaat nog, alleen niet meer in die mate als ten tijde van de jaren zestig, de tijd waarin mijn roman zich afspeelt. Toen waren er nog amper radio’s laat staan tv’s in de dorpen. In mijn roman laat ik overigens ook zien wat er gebeurde toen de eerste radio in het dorp kwam. De mensen wisten niet wat ze zagen. De kinderen dachten dat het tovenarij was.
Maar de meeste dorpen hadden dus geen radio en voor vermaak waren de mensen op de verhalenvertellers aangewezen. De verhalenverteller, of beter gezegd dengbej, trekt soms nog steeds van dorp naar dorp om zijn verhalen te vertellen en erbij te zingen. Het zijn vaak mannen met aanzien en status. Alleen hebben ze tegenwoordig enorme concurrentie van de tv en zelfs het internet. Ja, de techniek heeft inmiddels ook de dorpen in Oost-Turkije bereikt.

Verloren grond heb je gebaseerd op de verhalen uit je familie. Hoe ben je te werk gegaan en heb je veel materiaal niet gebruikt?

Om een beeld te vormen van de streek, gebruiken en de mensen waar ik over scheef, heb ik mijn ouders maandenlang geïnterviewd. Zij zijn beiden in een dorp in Oost-Turkije geboren. Zij vertelden mij over hun jeugd, hun ouders, het dorp en de omgeving. Ik schreef alles op in notitieboekjes. Uiteindelijk had ik heel veel materiaal. De verhalen van mijn ouders vormden de bouwstenen voor Verloren grond. Ik heb inderdaad heel veel materiaal niet gebruikt, want alles moest passen in het verhaal dat ik voor me zag, want zo ging het: ik zag al vrij snel het beeld voor me van een kleine jongen en zijn vader in een dorp in Oost-Turkije. Dat was voor mij het begin van Verloren grond.
Ik heb de verhalen van mijn ouders bewerkt. Ik heb nieuwe verhaallijnen ontwikkeld en nieuwe personages gecreëerd. Verloren grond is weliswaar losjes geïnspireerd op mijn eigen familiegeschiedenis, maar het is fictie. Dat wil ik benadrukken. Ik ben romanschrijver, de uitdaging school er juist in een wereld te scheppen die ik slechts kende van de verhalen van mijn ouders, bewoond door personages die ik zelf tot leven had gewekt.

Speelt je volgende boek ook weer in Turkije?

Nee, mijn volgende roman speelt zich af in Nederland, in de Bijlmermeer (Amsterdam Zuid-Oost) van de jaren tachtig en negentig. Ik ben opgegroeid in die wijk. Het verhaal gaat over een jongen die opgroeit in die wijk. Hij verandert maar de wijk verandert ook, en die veranderingen hebben uiteindelijk tragische gevolgen voor hem en veel mensen in zijn omgeving. Meer kan ik er op dit moment niet over zeggen. Ik verwacht dat mijn tweede roman in 2015 uitkomt.

Als je schrijft doe je dat dan op vaste tijden in een bepaalde ruimte?

Ik sta op schrijfdagen altijd zo vroeg mogelijk op, meestal rond een uur of half acht, acht uur. Uiterlijk half negen probeer ik dan achter mijn laptop plaats te nemen aan de keukentafel, want dat is de plek waar ik schrijf: de keuken. Het is de meest stille ruimte in huis, de plek waar ik me kan afzonderen. Ik ga net zo lang door tot ik minimaal 1.000 woorden heb geschreven, maar het doel is 1.500 woorden. Een goede schrijfdag kan me enorm veel voldoening schenken. Toevallig heb ik vandaag (vrijdag de 13de) precies 2242 woorden geschreven, maar dat is wel uitzonderlijk. Ik zat helemaal in de scène en wilde perse doorgaan tot het af was. Maar afgelopen maandag liep het weer heel anders. Toen ben ik tot mijn ongenoegen blijven steken op 1149 woorden. Ik zeg tot mijn ongenoegen omdat het een rommelige en lange schrijfdag was en het af en toe echt uit mijn tenen moesten komen. Maar ik wilde perse minimaal de 1000 woorden aantikken.

Je bent jurist, ook een drukke baan. Hoe maak je tijd vrij om te schrijven en hoeveel uur per week schrijf je als je aan een roman bezig bent?

Ik werk als jurist bij de gemeente Amsterdam. In het begin vijf dagen in de week, wat weinig ruimte overliet om te schrijven, hoewel ik dat ’s avonds toch deed met de nodige slaaptekort als gevolg. Daarna ben ik vier dagen gaan werken, wat goed beviel. In die periode heb ik in vier jaar tijd Verloren grond geschreven. Ik zat op vrijdag, zaterdag en zondag achter mijn laptop. Op die dagen moest het gebeuren en alles moest ervoor wijken om dat mogelijk te maken. Het voelde op sommige momenten echt als een gevecht omdat ik vooral in de eindfase heel diep ben gegaan. Af en toe vreesde ik echt voor een burn-out, ook omdat ik veel te weinig sliep. Sinds dit jaar werk ik nog maar drie dagen in de week als jurist waardoor ik nog meer schrijftijd heb. Ook kan ik nu een dag rust nemen. Ik merk dat dat ook belangrijk is, even helemaal niets doen, of beter gezegd andere dingen doen, bijvoorbeeld erop uit trekken met mijn vriendin.
Het is lastig om aan te geven hoeveel uur ik per week schrijf omdat er sprake is van pieken en dalen. Maar in een goede week zit ik al gauw op zo’n vijfendertig uur.

Hoe kwam je bij uitgeverij Anthos terecht?

Willem Bisseling is mijn literair agent (hij is de compagnon van Paul Sebes). Toen ik in 2009 ongeveer negentig bladzijden had geschreven voor Verloren grond, stuurde Willem mijn manuscript naar een aantal literaire uitgeverijen. Tot mijn vreugde was er al snel veel belangstelling. Uiteindelijk werd een veiling opgezet waarin meerdere uitgeverijen in een paar ronden een bod uitbrachten op Verloren grond. Ik koos voor Anthos, vanwege de klik die ik met Elsa den Boer had (zij was tot voor kort uitgever bij Anthos). Ik merkte meteen dat Elsa veel vertrouwen had in mij als schrijver én in het verhaal. Dat gaf voor mij de doorslag. En het was heel fijn dat de andere redacteuren van Anthos, die mijn manuscript in wording ook hadden gelezen, eveneens veel vertrouwen hadden in het verhaal. In september 2009 tekende ik bij Anthos. Drie jaar later debuteerde ik er. En ik moet zeggen dat ik nog altijd heel blij ben met mijn keuze. Anthos is een heel professionele uitgeverij waar bevlogen mensen werken. Mede ook door hun goede werk achter de schermen, zit Verloren grond op dit moment op negen drukken, en vorige week hoorde ik van mijn uitgever dat er inmiddels 12.500 exemplaren van zijn verkocht. Dat had ik van tevoren niet durven dromen. Het bevalt wederzijds zo goed dat ik dit jaar een contract voor nog twee romans bij Anthos heb getekend.

Ik las dat Verloren grond nog niet in het Turks vertaald is. Weet je iets van de leescultuur in Turkije. Wordt er veel gelezen

Inmiddels is er ook interesse uit Turkije. Een paar Turkse uitgeverijen hebben al contact opgenomen met mijn agent. Ik heb het gevoel dat we dicht tegen een deal aan zitten. Wat waarschijnlijk mee heeft geholpen is dat ik eind oktober optreed in Istanbul, op het internationale literaire festival ITEF Tanpinar. Vorig jaar vertegenwoordigden o.a. Herman Koch en Kader Abdolah Nederland op dat festival, dit jaar valt die eer aan o.a. Jan van Mersbergen en mij te beurt. Wat ook belangrijk is voor de interesse uit Turkije is dat een vertaalster Nederlands Turks heel enthousiast was over mijn boek en dat er een groot interview met mij in de Turkse krant Zaman verscheen. Dat was ook voor mijn familie in Turkije en heel bijzonder moment.
Turkije telt niet alleen verhalenvertellers maar ook veel bekende schrijvers. De bekendste is zonder twijfel Orhan Pamuk, een Nobelprijswinnaar. Daarnaast geniet een schrijfster als Elif Shafak ook internationaal veel bekendheid en aanzien. Er wordt redelijk veel gelezen in Turkije, vooral in de grote steden.

Worden streektalen zoals het Zazaki dat jouw familie sprak nog steeds in Turkije gesproken en worden de kinderen nog steeds gepusht/gedwongen om Turks te leren?

Er wonen volgens mij zo’n drie miljoen Zaza’s in Turkije en het Zazaki wordt er nog steeds gesproken, vooral in het oosten van het land. En er gaan nog steeds leraren naar afgelegen dorpen om de kinderen daar Turks te leren. Dat is een goede zaak, want taal is de sleutel naar succes. Die kinderen kunnen zo later ook een toekomst opbouwen in de stad. Ik denk wel dat de leraren van nu minder autoritair zijn dan die uit de jaren zestig. Verder worden vreemde talen in grote steden tegenwoordig openlijk gesproken. Er is zelfs een Koerdische staatszender. Iets wat vroeger ondenkbaar was.

In Nederland is Orhan Pamuk de bekendste Turkse schrijver. Welke vertaalde Turkse schrijvers raad jij nog meer aan?

Ik zou Ece Temelkuran en Sait Faik Abasıyanık willen noemen, beiden worden binnenkort voor het eerst naar het Nederlands vertaald.
Temelkuran ‘debuteert’ eind dit jaar in Nederland met Het geluid van bananen, dat door uitgeverij Van Gennep wordt uitgegeven. Ze is in Turkije heel bekend en schrijft veel politieke opiniestukken en komt vaak op tv. Op Twitter heeft ze meer dan 650.000 volgers. Van Sait Faik, een van de bekendste korte verhalenschrijvers van Turkije, wordt begin volgend jaar een verhalenbundel uitgebracht door uitgeverij Podium. Hij is in 1954 overleden.

Wil je hier je favoriete boeken en schrijvers noemen?

Ik wil als eerste Gabriel García Márquez noemen. Hij is mijn grote literaire held. Márquez is in mijn ogen de grootste schrijver die de wereld ooit heeft gekend. Zijn roman Honderd Jaar Eenzaamheid staat bij mij op eenzame hoogte in mijn persoonlijke top-10, en van die eerste plaats zal hij nooit verstoten worden. Dat weet ik zeker. Net als mijn roman Verloren grond is Honderd Jaar Eenzaamheid een familiegeschiedenis, maar dan gesitueerd in een fictief dorp in Colombia: Macondo. Nu ik de naam van het dorp opschrijf, krijg ik kippenvel. Heel apart. Ik zie dan meteen de beelden voor me die Márquez met zijn magische woorden in mijn hoofd heeft opgeroepen. Zijn werk is doordrenkt van weemoed en nostalgie.
John Maxwell Coetzee is een andere schrijver die ik bewonder, hoewel op gepaste afstand van Márquez. Zijn roman Disgrace is een meesterwerk. Een professor die in ongenade raakt en daarna noodgedwongen kennismaakt met de harde wetten van het platteland van Zuid-Afrika. Intens en confronterend.
Daarnaast zou ik hier graag Dagen Zonder Dulci noemen, het debuut van mijn goede vriend Deniz Kuypers. Hij is al twaalf jaar woonachtig in San Francisco en schreef Dagen Zonder Dulci eerst in het Engels en vertaalde hem toen zelf naar het Nederlands. Het is een van de mooiste debuten van de afgelopen jaren. Het gaat over een meisje wier zus verdwijnt. Hoe gaat zij daarmee om? De openingszin luidt: “Mijn zus verdween in de winter, het seizoen dat voor verdwijningen bestemd lijkt te zijn.”
Voor mij is Kuypers een van de grootste literaire beloften van ons land. Hou hem in de gaten!

Tenslotte een fragment van Verloren grond en wel de eerste pagina:

‘De schreeuw veranderde mijn vader voor altijd in een breekbare
man.
Ik zat in de wachtkamer van het ziekenhuis in Mus en kromp ineen
toen ik het geluid van de zaag hoorde die met moeite doordrong
in het bot. Daarna klonk de wanhopige schreeuw van mijn vader die
na een paar halen van het stuk staal met de scherpe tanden, overging
in een ander geluid dat eerst iets dierlijks en daarna monsterachtigs
had. Langzaam veranderde het in een bizar gekrijs, afgewisseld met
luguber gegorgel. Het was alsof mijn vader de pijn uit zijn lichaam
perste en een deel van zijn ziel een uitweg zocht uit het diepste van
zijn wezen.
Ik rende weg om te ontsnappen aan het geluid, maar het bleef me
achtervolgen. Zelfs toen ik buiten stond en mijn oren dichtdrukte,
hoorde ik het nog.
Soms, als ik mijn ogen sluit en alleen word omringd door stilte,
hoor ik het weer: de schreeuw die ons leven voorgoed veranderde.’

Murat Isik heeft een eigen website en je kunt hem volgen op Twitter. Hier vind je de recensie van Verloren grond.