Steun en toeverlaat van Winston
Clementine, een leven met Winston Churchill – Sonia Purnell – Vertaling: Henk Moerdijk – Karmijn – 448 blz.
‘Jij bent mijn rots in de branding,’ schreef Winston aan Clementine(Clemmie) op 15 maart 1925. Zonder het daadkrachtige leiderschap van Winston Churchill was de Tweede Wereldoorlog wellicht anders verlopen. Maar zonder de steun van zijn echtgenote Clementine was hij waarschijnlijk geen goede leider geweest.
In 1885 werd ze geboren, Clementine Hozier, dochter van Henry Hozier en lady Blanche. Sonia Purnell beschrijft haar leven, dat in 1978 op 93-jarige leeftijd eindigde, in twaalf hoofdstukken en even zovele tijdvakken. Het eerste hoofdstuk gaat over Clementines jeugd tot haar twintigste. Het was een onrustige en onstabiele tijd met een moeder die vele minnaars had, en een vader, die al snel uit beeld verdween, maar soms weer opdook en plots de zeggenschap over zijn kinderen claimde.
Henry en Blanche kregen samen vier kinderen; Kitty, Clementine en de tweeling Nellie en William. Lady Blanche vluchtte naar Frankrijk om aan de greep van Henry Hozier te ontkomen. Geen ideale situatie voor de kinderen om in op te groeien. Clementine was bang voor haar gewelddadige vader en kreeg weinig steun en liefde van haar moeder die telkens andere minnaars had. Dit had uiteraard zijn weerslag op Clementines verdere leven. In 1904 komt Winston Churchill, die tien jaar ouder is dan zij, en al wat relaties achter de rug heeft, in beeld. Ze ontmoeten elkaar op een dansfeest. Winston is dan al een opkomend politicus, omstreden omdat hij de conservatieve partij had verlaten en zich had aangesloten bij de Liberalen. Clementine was ook liberaal en zou dat haar leven lang blijven. Winston werd later weer lid van de Conservatieve Partij en dat gaf natuurlijk de nodige wrijving, zowel tussen de echtgenoten, maar ook in de media.
Sonia Purnell kon uit vele bronnen putten, zoals de briefwisseling tussen Winston en Clementine, die de twee hoofdpersonen heel dichtbij brengt. Natuurlijk gaat dit boek grotendeels over Clementine, maar het was er nooit gekomen als ze niet getrouwd was geweest met een van de grootste staatsmannen van de twintigste eeuw. Clementine en Winston kregen vijf kinderen, Diana, Randolph, Sarah, Marigold en Mary. Mensen die zo druk bezig zijn met de politiek, vooral Winston, hebben weinig tijd over voor hun kinderen. Behalve de laatste dochter, Mary, klaagden ze allemaal over het gebrek aan aandacht en liefde. Dochtertje Marigold overleed toen ze drie jaar oud was aan een infectie, omdat Clementine haar had overgelaten aan een veel te jonge en onervaren verzorgster. Haar dood had een grote impact op de twee echtelieden en nadien besteedde Clementine iets meer tijd aan de opvoeding en zorgde ze er in elk geval voor dat ervaren nanny’s de kinderen verzorgden. In haar jeugd had Clementine weinig moederliefde gekregen en zelf had ze ook weer moeite om liefde aan háár kinderen te geven. Randolph, de enige zoon, werd door Winston voorgetrokken en verwend. Hij kon in zijn jeugd niets fout doen en Winston vergoelijkte zijn onuitstaanbare gedrag altijd. Clementine heeft nooit veel genegenheid voor Randolph kunnen opbrengen. De relatie tussen Randolph en zijn ouders werd in de Tweede Wereldoorlog helemaal verpest. Randolph verbleef als legerofficier in het buitenland toen de Churchills Randolphs toenmalige echtgenote, Pamela, inzetten om belangrijke informatie aan Amerikaanse en Engelse militairen te ontfutselen. Dit ging gepaard met nogal wat seksuele escapades. Randolph zou ze dat, ondanks het feit dat zijn relatie met Pamela toen al slecht was, nooit vergeven. Pamela en Randolph kregen een zoontje, Winston, dat natuurlijk ook weer danig in de watten werd gelegd door zijn naamgenoot en opa.
Zowel Clementine als Winston kon opvliegend zijn. Winston was degene die vaak als eerste zijn spijt betuigde en zijn excuses aanbood. Clementine had daar meer moeite mee. Verder verschilden ze nogal van karakter. Winston was een notoire telaatkomer en Clementine was altijd punctueel. Winston was de politicus die goed was in de grote lijnen, maar de details, en ook zijn kiezers nogal eens uit het oog verloor. Met geld was hij een ramp, terwijl Clementine dankzij een redelijk armoedige jeugd in Dieppe daar veel beter mee om kon gaan. Het hoogtepunt voor het echtpaar kwam in 1940 toen Winston eindelijk premier van Groot-Brittanië werd en het land ging leiden, dat het aanvankelijk helemaal alleen moest opnemen tegen de Duitsers. Beroemd waren in die tijd zijn opbeurende speeches, die zelfs in het Frans werden vertaald en in Frankrijk op de radio werden uitgezonden, om het moreel op te vijzelen. Meestal gaf Clementine haar man adviezen over de inhoud van de speeches. Zij bracht het menselijke element, dat Winston nogal eens vergat, erin. In de Tweede Wereldoorlog opereerden ze echt als een hecht team. Winston probeerde de VS met president Roosevelt bij de oorlog te betrekken en Clementine gaf aandacht aan de Londense bevolking. Ze bezocht getroffenen, troostte hen en zorgde voor verbeteringen in de schuilkelders. Ook zette ze een fonds op poten dat de Sovjet Unie op medisch gebied moest ondersteunen. Het was belangrijk dat de Russen hun bondgenoten bleven, zodat Hitler verplicht was om op twee fronten te vechten. Na de oorlog werd ze door Stalin voor haar steun aan de Sovjet Unie onderscheiden.
Clementines invloed en werk in de Tweede Wereldoorlog ging veel verder dan normaal van de vrouw van een premier werd verwacht en werd toegestaan, tenslotte was zij geen gekozen politica. Het waren natuurlijk uitzonderlijke tijden. Wel toont Sonia Purnell aan dat Clementine in onze tijd waarschijnlijk een politica zou zijn geweest. De tijd waarin zij leefde werkte niet in haar voordeel. Vrouwenkiesrecht bestond nog niet zo lang en haar man was er zelfs lange tijd een tegenstander geweest. In tijden dat Winston het druk had met buitenlandse politiek, hij bekleedde voor 1940 al vele ministersposten, deed Clementine werkzaamheden in zijn kiesdistrict. Als er verkiezingen aankwamen, hield ze speeches, maar niet altijd verliep zo’n campagne helemaal goed. Als Winston weer eens onder vuur lag, vanwege vermeend wanbeleid, kreeg zij ook de volle laag van kritiek over zich heen. Zonder politiek was het leven van Winston Churchill zinloos. Er was een periode van acht jaar waarin hij geen belangrijke politieke functies bekleedde. Dat waren zwarte jaren voor hem en ook moeilijke jaren voor Clementine, die een narrige man thuis had. Er wordt gezegd dat Winston aan depressies leed. Zelf noemde hij die ‘de zwarte hond’, maar waarschijnlijk had Clementine veel zwaardere inzinkingen. Regelmatig werd er door de dokters rust voorgeschreven en ging ze kuren in het buitenland. Dan zag ze haar kinderen weer weken niet en dat was niet bevorderlijk voor haar relatie met hen. Winston voelde zich dan natuurlijk ook alleen en uit de briefwisselingen blijkt dat de twee veel van elkaar hielden, hoewel er, zoals in de meeste huwelijken, ook dieptepunten waren. Vaak was er ruzie over geld. Winston verdiende veel als minister en ook als schrijver, maar gaf toch vaak meer uit dan er binnenkwam. Zo kocht hij een keer zonder overleg met Clementine een landgoed. Hij was zelfs een periode minister van financiën en dat was natuurlijk geen succes.
Sonia Purnell heeft een schitterende biografie geschreven. Ze is erin geslaagd om een treffend beeld op te bouwen van een vrouw die de steun en toeverlaat was van een van de grootste staatsmannen van de twintigste eeuw. Winston Churchill besteedde in zijn boek The Second World War één regeltje aan zijn vrouw die hij ‘Churchill, Mrs’ noemt.
“Van alle invloeden waaraan hij in zijn leven onderworpen is geweest, is die van haar triest genoeg nauwelijks erkend – tot aan zijn oude dag ook niet door haar eigen man -, terwijl die in feite het sterkst was.”
Sonia Purnell heeft dat gebrek aan erkenning met dit boek rechtgetrokken en een belangrijk ontbrekend puzzelstuk aan het leven van Winston Churchill en de geschiedenis van Groot-Brittanië toegevoegd.
