Wie was de ‘bommenneef’?
En we noemen hem – Marjolijn van Heemstra – Dag Mag – 218 blz.
Marjolijn van Heemstra besloot op haar achttiende: als ik ooit een zoon krijg vernoem ik hem naar mijn oudoom en verzetsheld, Frans van Heemstra. Op haar achttiende kreeg ze namelijk een ring die ooit van hem was geweest. Het was zijn wens dat die ooit om de vinger van een naamgenoot zou prijken. In de familie gaat het verhaal dat Frans na de oorlog een aanslag had gepleegd, waarbij een niet veroordeelde verrader om het leven kwam. Eindelijk gerechtigheid, vond dan ook iedereen. Frans de held!
Op 5 december 1946 wordt in Den Haag een bom verpakt als sinterklaassurprise afgeleverd op de Prinsegracht 266 bij het huis van François Boer, de vermeende verrader. Boer komt hierbij om het leven. Marjolijn van Heemstra heeft zevenentwintig weken te gaan tot de bevalling van haar eerste kind, een zoon, en in die tijd wil ze uitpluizen of hij vernoemd kan worden naar de oorlogsheld.
Al snel stuit ze op omstandigheden die niet in het voordeel van ‘bommenneef’ Frans spreken. Want niet één persoon, zoals het familieverhaal wilde, kwam om het leven, maar drie. Behalve François, ook zijn vrouw en een dienstbode, een meisje van zeventien. Deze ‘collateral damage’ was bij de familie niet bekend. Waren die twee anderen ook verraders of NSB’ers?
Uit krantenartikelen blijkt dat Frans de aanslag niet zelf heeft gepleegd, maar waarschijnlijk de planner en aanjager was. Na de oorlog werkt Frans van Heemstra bij een militaire eenheid in Den Haag. Hij smeed met een aantal ondergeschikten plannen om niet veroordeelde verraders alsnog hun verdiende straf te geven. Er worden vier bommen in elkaar gezet door korporaal De Boer, voor evenzovele aanslagen. Het zijn houten kistjes, met daarin een handgranaat en een wijnfles gevuld met benzine. Als het kistje wordt geopend verschuift de fles, die vervolgens tegen de ontsteking van de granaat duwt. Gevolg een explosie gevolgd door brand. De explosieven zijn verpakt in sinterklaaspapier. Ene korporaal Peterse geeft zijn pakje af aan voorbijgangers en vraagt of die het willen afgeven op Prinsegracht 266. Dat doen ze, met bovengenoemde dramatische gevolgen. De andere aanslagen mislukken om uiteenlopende redenen.
Marjolijn van Heemstra gaat op zoek naar nabestaanden van Frans van Heemstra en mensen die hem nog gekend hebben. Ze spoort ook de nabestaanden van de slachtoffers op en komt tot de conclusie dat de dienstbode sowieso onschuldig is, maar ook over de collaboratie van François Boer zijn er twijfels. Het bewijs dat hij Engelandvaarders verraden zou hebben, is flinterdun. Hij is er voor aangeklaagd maar vrijgesproken.
Hoe kwamen de aanslagplegers tot hun daden? Na de oorlog vielen verzetsstrijders zoals Frans van Heemstra in een zwart gat. De oorlog had ze een doel gegeven. Bovendien ergerden velen zich aan de in hun ogen te lage straffen of het uitblijven van straffen voor collaborateurs. Ze gaan eigen rechter spelen.
Marjolijn van Heemstra bijt zich in de zaak vast. Ze gaat naar het Centraal Archief in Den Haag en leest alles over de rechtsgang. Frans van Heemstra werd veroordeeld, maar kwam al na twee jaar vrij. Hij kreeg gratie van koningin Juliana. Intussen komt de dag van de bevalling snel dichterbij. Vooral als die vervroegd moet worden ingeleid vanwege haar hoge bloeddruk. De tijdsdruk wordt steeds groter. Toch gaat ze nog, hoogzwanger, naar Spanje waar de ‘bommenneef’ is gestorven om te spreken met de man die hem in zijn laatste dagen heeft bijgestaan. Heeft Frans op zijn sterfbed nog iets gezegd, heeft hij ooit spijt gekregen van zijn fout? Zal Marjolijn genoeg bewijs vinden om een oordeel te vellen over de daden en het karakter van ‘bommenneef’.
In een van de laatste hoofdstukken legt ze nog uit dat het niet exact zo gebeurd is als ze heeft beschreven. Ze heeft namen aangepast en de volgorde van de ontdekte feiten zo gemanipuleerd dat ze naar een spannende ontknoping kon toewerken. En we noemen hem is een bijzondere en pakkende roman over mythe en werkelijkheid. Hij gaat over het verzet in de oorlog en ook nog daarna. Wanneer stopt een oorlog eigenlijk? Was Frans van Heemstra een held of een ordinaire terrorist die de rechtstaat aan zijn laars lapte? Welke naam heeft Marjolijn van Heemstra haar zoon gegeven?
