Verbanden tussen literatuur en geneeskunde
De mens in crisis – Over literatuur en geneeskunde – Arko Oderwald – De Tijdstroom – 160 blz.
In de geneeskunde en in romans gaat het vaak over de mens in crisis. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er zoveel artsen schrijver zijn geworden. Literatuur en geneeskunde hebben meer met elkaar te maken dat je in eerste instantie zou denken. Maar wat hebben ze gemeenschappelijk en kunnen ze iets van elkaar leren?
Schrijver Arko Oderwald is bijzonder hoogleraar Literatuur en Geneeskunde aan de Universiteit voor Humanistiek en bij uitstek expert op dit gebied. Hij legt in dit boek uit wat overeenkomsten zijn.
Het boek begint met een inleidend essay waarin Oderwald o.a. het verhaal De gedaanteverwisseling van Franz Kafka aanhaalt, waarin hoofdpersoon Gregor Samsa verandert in een onhandig reuzeninsect. Hier is duidelijk iemand in crisis. Oderwald laat zien dat die gedaanteverwisseling sterk in de buurt komt van sommige waanvoorstellingen van mensen die aan psychoses lijden of worden getroffen door een hersenbloeding. Uitgever Robert McCrum overkwam dat op zijn tweeënveertigste.
“Kordaat stapte ik uit bed, maar nauwelijks raakte mijn voet de grond of ik verloor mijn evenwicht. Mijn val was zo hard dat het tapijt mijn knie open schroeide, maar daar kwam ik pas later achter. Versuft bleef ik liggen. Als ik bewusteloos ben geraakt, moet dat maar even zijn geweest, want eenmaal weer bij zinnen krabbelde ik op en hees mijzelf op de bedrand. ‘Ik ben gevallen,’ zei ik tegen mijn vrouw, die nog in een toestand van halve slaap verkeerde. Ik geloof dat ik me niet zo lekker voel. Ik ga weer even liggen.
(…)
Wanhopig probeerde ik me te bewegen, maar het enige wat ik nog kon, was liggend heen en weer rollen.”
McCrum is weliswaar geen reuzeninsect, maar de overeenkomsten met Gregor Samsa zijn groot. Beiden zijn niet in staat zich gewoon te bewegen, laat staan dat ze verder normaal zouden kunnen functioneren in werk of gezin.
In de navolgende dertien korte hoofdstukken/essays laat Oderwald aan de hand van allerlei romans zien dat de overeenkomsten tussen geneeskunde en literatuur groot zijn. Leuk en interessant is het hoofdstuk over Sherlock Holmes en Jules Maigret en hun verschillende aanpak. Hierin vergelijkt Oderwald de verschillende onderzoeksmethoden van Holmes en Maigret met die van een arts. De schrijver van de Holmes-boeken Sir Arthur Conan Doyle had een huisartsenpraktijk en kon zijn medische kennis heel goed gebruiken in de verhalen over zijn beroemde detective. In de medische wetenschap is veel gekeken naar de methode van Holmes, die van het deduceren. Aan de hand van enkele aanwijzingen trekt Holmes zijn conclusies en vindt de dader.
Maigret werkt heel anders. Er is iemand vermoord, er zijn wat vage aanwijzingen, maar Maigret trekt vooral geen voorbarige conclusies. Hij dompelt zich onder in het dorps- of stadsleven waar het slachtoffer en de eventuele dader in verkeerden en belandt uiteindelijk in een fase waarin hij in het duister tast tot hij de menselijke verhoudingen en het gevoelsleven van dader en slachtoffer begint te begrijpen en daardoor uiteindelijk ook tot een afrondende conclusie komt.
Artsen kunnen volgens beide methoden te werk gaan. Vooral huisartsen die aan de basis staan van de medische verzorging, komen in aanraking met veel algemene klachten. Wat zegt een hoest? Waarom heeft iemand hoofdpijn? Volgens de methode Holmes, zou de patiënt grondig onderzocht moeten worden door een specialist, die dan zijn conclusies kan trekken. Maar huisartsen kunnen niet alle hoofdpijnpatiënten naar neurologen sturen. Die zouden hun werk niet meer aankunnen. Huisartsen hebben meer aan de methode Maigret. Ze proberen een beeld te vormen van de patiënt, zijn familie, werk, sociale omstandigheden, eetgewoonten etc. en trekken dan pas de conclusie over wat er eventueel met de patiënt aan de hand kan zijn. Deze methode is langzamer en een patiënt die hoofdpijn heeft vanwege een gezwel in de hersenen zou natuurlijk sneller geholpen willen worden. Ook kan er wel eens een ernstig geval over het hoofd worden gezien. Maar het kan vaak niet anders.
De mens in crisis – Over literatuur en geneeskunde is een heel interessant boek, niet gemakkelijk te lezen, maar voor iedereen die meer wil weten over de verbanden tussen romans en medische wetenschap en uiteraard voor alle lezers die wat dieper willen graven in de literatuur is het heerlijke kost.
