Zorgeloze verworvenheden door elkaar geschud
Vrij – Willy Vlautin – Meulenhoff – Vertaling: Dirk-Jan Arensman – 256 blz.
Op de kunstige, en toch wel troosteloze kaft staan drie vogels afgebeeld. Wie Vrij heeft doorgelezen maakt zich ongetwijfeld de bedenking of er een link is met de leefsituaties van Leroy, Freddy, Pauline waarrond deze beklijvende roman is opgebouwd. Van bij de eerste pagina’s zet de auteur de toon van zijn verdere verhaal; in enkele volzinnen verwoordt hij treffend de oorzaak en de vele gevolgen van het hersenletsel waarmee Leroy Kervin verder door het leven moet. Er is geen keuze, niet voor Leroy en zoals verder blijkt niet voor Pauline, en niet voor Freddy. Ze leven het leven dat hen geschonken is, én ze dragen de gevolgen van de keuzes waar het leven hen voor plaatst. De strijd om erkenning drupt van de pagina’s af.
‘Zie mij staan‘ – het is een woordeloos uitgesproken wens, van elk personage dat de revue passeert. De auteur overstijgt evenwel op een intens beschreven manier de troosteloosheid. Bij elk personage die in zijn roman de revue passeert, brengt hij een perspectief naar binnen. Bij Leroy zijn dat zijn heldere momenten, waarbij hij zijn enige en enig laatste liefde in heldere gedachten weer tot de zijne maakt. Voor Freddie is het zijn gezin die hij weer bij elkaar wil zien te krijgen. Voor Pauline is het de omgevende zorg voor haar geesteszieke vader én haar inzet voor Jo die ze ontmoet via haar werk als verpleegster – en die ze voor nog erger – wil behoeden. Voor de moeder van Leroy is er het uitkijken naar de mooie momenten met Leroy, het stimuleren van het ‘loslaten‘ van de vriendin van Leroy, en het opbouwen van een ander leven na Leroy. Daarnaast formuleert de auteur als het ware een inherente aanklacht tegen de ‘ieder voor zich‘ mentaliteit van de Amerikaanse samenleving.
Freddie ervaart het aan den lijve: opstapelende rekeningen, werken tegen de sterren op, aanleunen tegen de illegaliteit, om dan – en toch – het huis waarin generaties hebben gewoond, op te geven. Vrij is niet alleen boeiend om te lezen. Vrij laat zien dat in de meest uitzichtloze situaties hoop kan schuilen. Vrij toont aan dat er mensen zijn met een netwerk dat beperkt lijkt én vaak ook is, maar dan wel een netwerk dat krachtig is, omdat mensen op elkaar kunnen rekenen. Willy Vlautin beschrijft treffend hoe beperkt en tegelijk krachtig netwerken van gekwetste mensen kunnen zijn. Vrij is wat ik zou noemen een page-turner die de evidenties van zorgeloze verworvenheden door elkaar schudt.
Geert Vandamme
