Genuanceerd beeld op de Noormannen
Vikingen – Luit van der Tuuk – Uitgeverij Omniboek – 335 blz.
“Van de razernij van de Noormannen, verlos ons Heer!” Dit gebed weerklonk in tal van kerken en kloosters in West-Europa na de brutale aanval van Vikings op de beroemde abdij van Lindisfarne in het noorden van Engeland in het jaar 793. Het beeld dat we hebben van de Vikings is voor een groot deel gebaseerd op de getuigenissen van middeleeuwse monniken over dergelijke gruwelijke rooftochten. Het boek Vikingen van Luit van der Tuuk leert ons dat dit beeld sterk genuanceerd moet worden.
De auteur begint zijn verhaal met het beantwoorden van een interessante vraag: wat is nu eigenlijk het verschil tussen Vikingen en Noormannen? Het begrip Viking werd, buiten Scandinavische bronnen, blijkbaar alleen enkele keren in Angelsaksische handschriften gebruikt om plunderaars uit het noorden mee aan te duiden. Degenen die naar de kusten van de Lage Landen kwamen, noemden de Frankische bronnen Nordmanni. Alleen voor de Noormannen die als piraten rondtrokken en bij ons kwamen plunderen, werd de naam Vikingen gereserveerd. Conclusie: dit boek had eigenlijk Noormannen genoemd moeten worden, maar de term Vikingen spreekt meer tot de verbeelding en is veel sterker ingeburgerd.
De auteur belicht na zijn inleiding de achtergronden van de Noormannen. We lezen hoe de samenleving was samengesteld, hoe het huiselijk leven er uitzag, welke goden ze aanbaden, welke rituelen hierbij aan te pas kwamen en hoe ze hun doden begroeven. Soms zijn er verrassende vaststellingen. Zo stonden vrouwen in menig opzicht op gelijke voet met mannen. Ze hadden een veel betere positie dan hun seksegenoten in de rest van Europa.
Vervolgens weidt Van der Tuuk uit over de handel en scheepvaart. Door vorderingen op maritiem gebied en hun avontuurlijke en opportunistische instelling vergrootten de Scandinavische kooplieden uit het huidige Zweden hun economische actieradius. Zo stichtten ze handelsplaatsen bij Novgorod en trokken ze o.m. via de Wolga naar de Kaspische Zee. Daar legden ze contacten met karavanen die uit Bagdad kwamen. Door de plaatselijke bevolking werden deze kooplieden Russen genoemd. Noren koloniseerden IJsland. Van daaruit zeilden vrijbuiters naar de kusten van Groenland en Newfoundland.
In een volgend hoofdstuk staat Van der Tuuk stil bij de goede verstandhouding van de Noormannen met de Friezen. Deze speelden een sleutelrol in de handel met het noorden. De Friezen zorgden voor de aanvoer van producten uit het Frankische achterland. De Frankische kooplieden konden via de Friezen hun waren afzetten in Scandinavië.
Het accent in het boek ligt evenwel op de zeer intrigerende en complexe relatie tussen de toenmalige Frankische politiek en voornamelijk de Denen. Allesbehalve een wit-zwartverhaal. Karel de Grote had al flink wat last gehad met deze bevolkingsgroep. Toen zijn kleinzonen het rijk in drie verdeelden droeg Lotharius een groot stuk van de Lage Landen als leen aan Deense heersers over. In het westen van Vlaanderen werd een zekere Boudewijn tot eerste graaf aangesteld. Hij slaagde erin de invallen van de Noormannen te beperken vermoedelijk door zijn contacten met de Schelde-Vikingen. Het zal ertoe leiden dat de stad Brugge zich kan ontwikkelen mede ten gevolge van de ondergang van Domburg op Walcheren. In 885 werden de Noormannen verjaagd uit het land van de Friezen. Vanaf dan krijgen we in de schaarse bronnen uit die periode een onvolledig beeld van incidentele plunderingen in de Lage Landen. Plaatselijke machthebbers zoals de graven van Vlaanderen trokken de macht meer naar zich toe ten koste van het centrale gezag. Na 1009 kwamen er geen Noormannen meer naar onze streken.
In de laatste hoofdstukken besteedt Van der Tuuk aandacht aan de achtergrond en werkwijze van de plundertochten van de Vikingen in de Lage Landen en aan de ringwalburchten die hier en daar werden opgericht. Dit boek is een aangepaste en uitgebreide versie van het boek Noormannen in de Lage Landen uit 2008 van dezelfde auteur. Naast tal van aanpassingen en uitbreidingen zijn er ook extra inzetten toegevoegd om verschillende onderwerpen afzonderlijk te belichten. Bovendien is de tekst van noten voorzien en is de (zeer ruime) literatuuropgave aangepast en geactualiseerd. Interessant detail is dat de auteur ook enkele kinderboeken aanbeveelt over het onderwerp. Verder een lijst met musea in binnen- en buitenland (incl. website), een personen- en plaatsnamenregister en een aparte lijst van namen van Noormannen in relatie tot de Lage landen. Het boek is rijkelijk geïllustreerd met zwart-witfoto’s en een katern met kleurenillustraties waaronder enkele kaarten.
Met zijn boek toont Van der Tuuk aan dat de tijd van de Noormannen veel minder ellendig was dan uit de eenzijdige bronnen van religieuzen is gebleken. Tussen Denen en Friezen was er al van oudsher een handelstraditie. De Scandinaviërs vonden nieuwe handelsroutes en boorden nieuwe markten aan. Achter de plunderingen hing een patroon vast van een complexe machtsstrijd met een politieke achtergrond. Uit dit boek blijkt nogmaals dat geschiedenis niet altijd een verhaal is van ‘goeden’ en ‘slechten’ en soms sterk genuanceerd moet worden. Dit werk stelt het dikwijls té eenzijdige beeld over de Vikingen (of beter: de Noormannen) sterk bij.
Kris Muylle
