Ontsnappen uit een ultraorthodoxe gemeenschap

Onorthodox – Deborah Feldman – Vertaling Patricia Piolon – De Geus – 336 blz.

De Satmar sekte is een zeer strenge, orthodox Joodse gemeenschap in Williamsburg, een wijk in Brooklyn, New York. De sekte werd gesticht door een rabbijn uit Hongarije die de Holocaust overleefde en naar Amerika emigreerde. Andere overlevenden volgden hem en stichtten een zeer orthodoxe Chassidische gemeenschap. De voertaal is Jiddisch. De Holocaust wordt gezien als een straf van God vanwege de Joodse assimilatie en het zionisme. Jongens en meisjes worden al jong van elkaar gescheiden en groeien afzonderlijk op. Men trouwt zeer jong en sticht grote gezinnen. Hierdoor groeit de bevolking snel. Chassieden zien dit als de ultieme wraak op Hitler. Men leeft strikt volgens de Joodse spijswetten en kledingvoorschriften.

De auteur (1986), groeit op in dit milieu, maar bij haar oom en tante. Haar ouders zijn uit elkaar, haar moeder is zelfs uit de sekte gestapt, haar vader heeft een verstandelijke beperking, kan daardoor zijn dochter niet opvoeden en wordt grotendeels door de gemeenschap onderhouden.
Deborah is het zwarte schaap van de familie, er wordt op haar neergekeken wat zorgt voor een zeker minderwaardigheidsgevoel. Dit verwart haar, temeer daar binnen de sekte sterk het geloof heerst dat men is uitverkoren . Ze is echter intelligent: ze heeft vragen bij de dogma’s van haar geloof, de leer- en leefregels die ze als benauwend ervaart, ze ziet het onlogische in van allerlei beweringen.

Zo nu en dan bezoekt ze stiekem een boekhandel of een openbare bibliotheek en leest daar boeken die voor haar een venster zijn op een andere, verleidelijke wereld. Op haar zeventiende wordt ze door de familie gekoppeld aan een jongen, Eli. Ze kennen elkaar helemaal niet. Voor de huwelijksplechtigheid ontmoet ze hem maar één keer. Beiden zijn op seksueel gebied niet voorgelicht en zo groen als gras. De huwelijksnacht wordt zodoende een grote deceptie:
“Uiteindelijk port hij op wat volgens mij de juiste plek moet zijn, en ik kom omhoog om hem te ontvangen, wachtend op de obligate stoot en afdracht. Er gebeurt niets. Hij duwt en duwt, kreunt van inspanning, maar er lijkt iets niet mee te geven. En ik zou niet weten waarom. Wat is het idee precies?”.

Na verloop van tijd wordt dan toch hun zoontje Yitzie geboren. Het huwelijk is slecht: veel geruzie en wederzijds onbegrip, maar ze verhuizen wel uit Williamsburg. In het stadje Airmont heerst een wat vrijzinniger klimaat. Deborah besluit een studie te gaan volgen, gaat scheiden van haar man en begint met haar zoontje een leven buiten de strenge gemeenschap, in de “normale” Amerikaanse maatschappij.

Feldman schetst in haar boek een zeer overtuigend beeld van de innerlijke worsteling die ze in haar jeugd moest doormaken, de totale controle van de familie en andere bewoners en de onderdrukking van elke mogelijkheid tot zelfstandig denken en doen. Onorthodox is een uiterst indringend verhaal over een wereld die je je als lezer eigenlijk niet voor kunt stellen, maar die wel degelijk bestaat.

Uitleg van de vele Joodse begrippen door middel van voetnoten was wel handig geweest. Dit boek verdient heel veel lezers, die zich vooral niet moeten laten afschrikken door de saaie omslag!

Dick Huitema