Inanna, gebiedster van de hemel
De eerste priesteres – Jacqueline Zirkzee – De Brouwerij – 372 blz.
Direct al met de omslagillustratie worden de twee lagen van dit boek gesymboliseerd. Links zien we de godin Inanna op een terracotta tablet van circa tweeduizend jaar v.Chr. Midden rechts op de rug gezien een naakte jonge vrouw. De eerste laag is die van de Sumerische geschiedenis, die wordt verteld op de Sumerische kleitabletten, gevonden in 1850 door Austen Henry Layard. Het zijn de allereerste overleveringen van de menselijke geschiedenis.
De tweede laag is de roman rond de belevenissen van Inanna en Eridu. Het is niet zo dat de lagen aparte (hoofd)stukken vormen. Ze zijn steeds naadloos met elkaar verweven. Hieronder geef ik eerst de romaninhoud weer en stel daarna de achtergronden voor. Het geheel speelt zich af in het Tweestromenland (Eufraat en Tigris), Mesopotamië, grotendeels het zuidoosten van het tegenwoordige Irak.
Het Dorp van de Reiger is een kleine leefgemeenschap van de Annunaki, waarvan Anu het dorpshoofd is. Hij is de vader van Inanna en Eridu, een tweeling. Een dubbelgeboorte is echter een onheilsteken. Eridu is ook nog eens mismaakt: hij heeft een te groot misvormd hoofd. Men denkt dat de dood van de een automatisch de dood van de ander betekent. Anu besluit beide kinderen in leven te houden. Zijn vrouw is bij de geboorte overleden en de zorg voor de kinderen wordt voornamelijk overgenomen door de grootmoeder, de Ziener, die Inanna als haar opvolgster ziet.
De gemeenschap heeft het zwaar en het wordt bijna onmogelijk te overleven na een verwoestende overstroming. Eridu voorspelt die: “Het water komt overal … Er wordt een gat in de wereld geblazen”. Ze vluchten de Nachtschildpad op, een heuvel in de buurt. Ze kunnen er niet meer weg en alles wordt drijfnat. Wegens honger vergrijpt een vrouw zich aan haar kind. Inanna moet het doodsvonnis over haar voltrekken, waardoor ze gaat twijfelen aan haar voorbestemming. Eridu wordt door zijn vader opgesloten in een kooi. Anu legt het aan met Nima en de grootmoeder bestempelt haar tot opvolger als Ziener.
Eridu wordt bevrijd door langskomende herders die hem en Inanna meenemen. De hoofdman, Maran heeft een zoon, Tammuz, op wie Inanna verliefd wordt. Inanna en Eridu wonen, achtergelaten door de herders, in een grot, maar vertrekken als de herders niet terugkomen. Ze komen uiteindelijk terecht bij het Moerasvolk dat woont in huizen op vlotten in de rivier. Eridu voorspelt dat de goden hen welgezind zullen zijn als ze hen op de gewenste manier dienen: “Om hen een thuis te bieden, moeten we op het vasteland zijn, waar we voor hen een huis zullen bouwen.” (de eerste aankondiging van de eerste tempel) Inanna wordt de leidster en ziener van het volk.
Enlil, heer van het moeras, verbindt zich met Inanna. Hij is al stuk ouder en heeft een neef: Enki. Die overlijdt door een val van de muur bij het bouwen van het nieuwe godenhuis. De gemeenschap groeit. Een van de nieuwkomers blijkt Tammuz te zijn op wie zij nog steeds verliefd is. Het huwelijk met Enlil, waaruit inmiddels zoon Enki (de tweede) is geboren, is op sterven na dood. Tammuz wil echter niets meer van haar weten. Eridu verzwakt en sterft. Dan is er niets meer over dan de tempel om zich op te richten. Bij de begrafenis van Eridu zegt ze: “Op die verre dag [als de tempel hoog opgericht is] zou het Huis van de Goden hemel en aarde verbinden.” Er is een religie ontstaan! Overigens niet tot ieders tevredenheid want er vertrekken ook mensen, van wie er een zegt: “Het huis op de heuvel is de plaats waar alles bepaald wordt, voor de hele gemeenschap. […] Mijn mening als vrij man deed er niet langer toe.”
Het is duidelijk dat Zirkzee schatplichtig is aan het Gilgamesj epos. De overstroming (zondvloed) komt daarin voor, evenals in de Bijbel. En veel van de namen die de auteur gebruikt zijn in het epos terug te vinden, zoals Anu, Enlil, Enki, Ninmah(Nima) en natuurlijk die van de twee hoofdpersonen Inanna en Eridu. De stad Eridu is naar hem vernoemd, tegenwoordig Abu Schachren geheten, misschien wel de oudste stad van de Sumeriërs (vanaf vierenhalf millennium v.Chr.) op een tiental kilometers van de beroemde opgravingenplaats Ur. De stad is door archeologen teruggevonden evenals resten van de tempel (ziggoerat). De bouw van de tempel is ook een keerpunt in de geschiedenis. Eerst religieloos met slechts Moeder Aarde waarvan alles moet komen en dan de verering van goden. Ook is het een ommekeer van het stamleven naar een stedelijke maatschappij, waarin er een groter verschil gaat ontstaan tussen de positie van vrouw en man.
Zirkzee zet in haar boek mensen met diverse karakters neer, onzelfzuchtige personen, egoĂŻsten, strebers en meer. Die karaktertrekken kunnen direct naar onze eigen maatschappij worden getransponeerd. Er is niets nieuws onder de zon. Daarbij veronderstelt de auteur dat emoties als verliefdheid, trots en verbeelding gevoelens zijn die er toen ook als waren. Als voorbeeld neem ik Nima. Ze gaat ondanks haar leeftijd geen binding aan met een man, omdat zij waarschijnlijk wacht op Anu, zodat ook zij hogerop kan komen. Dit getuigt van een zekere geslepenheid. Daarnaast komt ze nogal hooghartig over, want oh, wat is ze mooi! En dan Inanna, sterk verbonden met haar broer, ondanks gevaar voor zichzelf. Ze deelt alles met hem, hoe onzeker de toekomst ook is. Door haar personages dusdanig op te zetten, is het gemakkelijk met hen mee te leven, deel te worden van de strijd voor een beter leven.
Op de achterzijde van het boek staat de opmerking van Geert Kimpen, die meent dat dit boek naast De stam van de holenbeer van Jean Auel niet zou misstaan. Dat is appels en peren vergelijken. Dat boek gaat over Neanderthalers en Cro-magnonmensen, dus een totaal andere beschaving. Iets dichterbij ligt Dochter van de Godin van Joan Lambert over de beschaving in de Rifvallei in Afrika. Wat mij betreft komt dit boek van Zirkzee een behoorlijk stuk boven beide uit. De eerste priesteres is een boek dat je laat zien hoe universeel en tijdloos intermenselijke verhoudingen zijn.
Kees de Kievid
Boek bestellen!
