Indelen uit liefde
Wat loopt daar? – Midas Dekkers – Atlas Contact – 367 blz.
Wat loopt daar? is een knipoog naar de titel van de populaire vogelgids Wat vliegt daar? Er bestaan tegenwoordig ontelbare handige gidsen over hoe en aan welke kenmerken we zoogdieren, vogels, insecten en andere dieren kunnen herkennen. Als rasechte bioloog houdt Midas Dekkers in zijn nieuwe boek een vurig pleidooi om ook toe te laten dat de variëteiten binnen de mensensoort kunnen worden ingedeeld en beschreven.
Een boek over rassen dus. Het is vandaag een gevoelig onderwerp. We vormen immers toch één mensensoort Homo sapiens en één mensheid. Midas Dekkers beseft dit ten volle. Een van de rode draden doorheen dit boek is dan ook de verdediging waarom het wel belangrijk is nog te spreken over rassen en het opwerpen van argumentatie tegen de voorspelbare kritiek.
Dekkers begint met de vaststelling dat in de natuur een enorme variatie aanwezig is van planten en dieren. Variatie wekt verbazing. Witte ontdekkingsreizigers maakten kennis met gekleurde mensen. Schilders zoals Rembrandt of Jan Steen beeldden geregeld zwarte mensen af. Op de Europese wereldtentoonstellingen van de negentiende en vroegtwintigste eeuw was het de gewoonte om mensen letterlijk ten toon te stellen. Om orde te krijgen in de grote verscheidenheid aan dieren en planten moet er geordend worden en dan kom je bij de Zweed Carl Linnaeus (1707 – 1778) terecht, de vader van de taxonomie. Bloemen bleken vrij gemakkelijk in te delen op basis van stampers en meeldraden. Bij dieren kon hij gebruik maken van andere criteria zoals tanden, snavels (vogels), vleugels (insecten) of de graat (vissen). Voor de indeling van de mens deed Linnaeus beroep op de afkomst: de noordelijke groep noemde hij europaeus, de zuidelijke afer, de westelijke americanus en de oostelijke asiaticus. Latere indelingen baseerden zich op kleur, haar, schedel (gelaatshoek), schoonheid of gedrag. Dekkers benadrukt dat Linnaeus geen verborgen agenda had en zeker geen racist was.
Hij staat ook uitgebreid stil bij de termen soort en ras. Het onderscheiden van rassen bij bijvoorbeeld graan- en groenterassen is vandaag van levensbelang en is verankerd in allerlei wetgeving. Om racisme te bestrijden moet je goed weten wat een ras is. Een vraag waar maar al te vaak wordt aan voorbijgegaan volgens Dekkers. Je zou dan ook verwachten dat de fysieke antropologie, de wetenschap die de verschillen tussen groepen mensen bestudeert, zou bloeien. Dit is niet zo en in onze tijd komt dit door het ‘mensonterende misbruik dat de politiek van de rassenleer heeft gemaakt.’ Ras is een puur biologisch begrip benadrukt Dekkers en de definitie ervan moet in handen blijven van de vakman: de bioloog. ‘Wie de mensheid op sociale of politieke gronden wil indelen heeft een ruime keuze uit groepen als volk, natie, staat, kerk en rijk.’
In het volgende hoofdstuk weidt de auteur uit over het fokken, kruisen en veredelen van planten en dieren om vervolgens stil te staan bij de verschillen tussen de mensen op onder meer lichamelijk vlak en op het gebied van de stofwisseling. Zo blijken heel wat Aziaten en Afrikanen geen melk te kunnen verteren. Zuid-Amerikanen blijken hoofdzakelijk bloedgroep O te hebben en de bevolkingsgroepen op grotere hoogte hebben in dat continent meer hemoglobine in het bloed. In Tibet daarentegen gebeurt de aanpassing op grote hoogte door een hoog gehalte aan stikstofmonoxide, een gas dat de bloedvaten verwijdt zodat het bloed beter doorstroomt en meer zuurstof rondbrengt.
Dekkers hanteert in dit boek zijn vertrouwde, vertellende schrijfstijl vol kwinkslagen. Meestal leuk, onverwacht, goed gevonden maar soms wat te veel van het goede. In zijn verhaal verwerkt hij naast wetenschappelijke, ook heel wat historische en culturele elementen en citaten. Het boek oogt aantrekkelijk door de vele mooie kleurenillustraties (met verantwoording). Een uitgebreide literatuurlijst en index zijn opgenomen.
Dekkers eindigt Wat loopt daar? met een slotpleidooi om het begrip ras niet te schrappen: ‘Toch is het indelen van de mensheid niet uit haat voortgekomen maar uit liefde. Liefde voor de natuur, voor al haar variatie en, niet te vergeten, voor de wetenschap.’ Boek bestellen!
Kris Muylle
