Het geheugen als verteller
De lunchroom – Hans Muiderman – In de Knipscheer – 119 blz.
“Stel dat je een herinnering kunt vergelijken met een vorige over dezelfde plek, dan zal je zien dat je bij de eerste herinnering een heleboel over het hoofd gezien hebt. Dat noemen we dan vergeten.” Duidelijk wie hier aan het woord is! De binnenflap duidt Muiderman als de “herinneringen-onderzoeker”. Op een of andere manier is het in al zijn werken een belangrijk thema of motief. Dat begon al in zijn debuutroman: Souvenir Utopia (2013) en de auteur bleef daarbij in zijn volgende roman en (reis)verhalenbundels. Uitermate belangrijk zijn ook de herinneringen in deze publicatie – een korte roman in twee delen. In het eerste deel, De gang, beschrijft Muiderman de herinneringen van Freek als jongentje. Freeks herinneringen als volwassene ‘bewonen’ het tweede deel, De Ladder. In beide delen noteert Freek, in de eerste persoon, de herinneringen aan een tafeltje in Lenny’s lunchroom (“een schuilplaats”) aan de rand van de stad. De hoofdstukken zijn genoemd naar het genummerde formicatafeltje waaraan hij zit te schrijven. Het lijkt erop dat zijn vrouw Caroline niet zo gelukkig met zijn schrijverij is. De reden daarvan wordt niet duidelijk.
In De gang lezen we dat Freek in de gang ligt voor de kamer van zijn opa. Vanuit dat perspectief beschrijft hij tot in detail alles wat hij ziet en de (familie)omstandigheden waarmee zijn herinneringen in verband staan: “Alsof ik alles weer in kaart wil brengen”. Van belang is daarbij het zien van opa’s schoenzolen, het laatste wat hij van hem zag. Terecht merkt hij op: ”een herinnering is een onbetrouwbaar ding”. Freek probeert zich ook te herinneren wat hij toen dacht en stelt zichzelf vragen. Muiderman beschrijft zodoende niet alleen de herinneringen van Freek maar probeert te weten te komen welke betekenis alles heeft. De psycholoog Douwe Draaisma concludeert dat “wat je je herinnert uit het verleden bepaalt wie je bent in het heden’. Maar ook omgekeerd! Bepaalt wat Freek later over zijn opa te weten komt dan wat hij zich eerder denkt te herinneren?
Met de overgang naar het tweede deel gaan, zoals Muiderman vertelt, zeven maanden voorbij dat Freek niet in de lunchroom verschijnt om zijn notities te maken. Het is de tijd waarin zijn moeder is overleden en het huis van opa is verkocht. Daarmee veranderen ook de herinneringen. Ze zijn nu van de volwassen Freek die opa’s huis en familierelaties inhouden. Staan de notities in het eerste deel niet in chronologische volgorde, zoals de auteur zelf beweert, in deel twee “De ladder” komen we wel chronologie tegen. Het betreft recentere zaken. Het is alsof Freek iets op het spoor is gekomen. Hoe zit dat met de verdwenen trap naar de hogere verdieping en de extra kamers? Van wie waren die kamers? Wat betekent het luik in de kast opa’s kamer en de ladder aan de wand? Er dient zich hier wel degelijk een plot aan. Freek ontdekt onder in een bureaulade van zijn opa nog twee enveloppen. Op de een staat “Sara”, op de ander “Verrader”. De laatste geeft een verklaring voor het vertrek van Freeks vader Johan en diens afscheidswoorden ”het is niet wat het lijkt”.
De structuur van De lunchroom is bijzonder. Er is iets aan de hand met de vertelde tijd: die moet in twee delen gesplitst worden gezien. Ten eerste betreft de vertelde tijd de perioden dat de hoofdpersoon, Freek, een lunchroom bezoek om notities te maken over zijn herinneringen, voornamelijk aan zijn opa. Wanneer begint hij ermee en wanneer was zijn laatste bezoek c.q. notitie? Ten tweede is er de vertelde tijd die verloopt tussen Freeks eerste herinnering aan zijn opa en het moment dat hij, na de dood van zijn moeder, het huis van zijn opa, tevens voormalig ouderlijk huis, heeft ontruimd. Twee jaartallen aan het einde van het boek bieden enig soelaas: Opa is van 1911 en het is nu 2019. Maar ook op dit punt valt er nog wel meer te ontdekken voor de lezer.
Muiderman heeft een intrigerend boek geschreven. De structuur en de betekenis van de achtergronden krijg je eigenlijk pas onder de knie bij de zoveelste lezing. De thematiek is hypnotiserend. Wat zijn herinneringen en wat doen ze met je. In hoeverre liggen ze tegen de werkelijkheid aan en hoe vaak zijn ze uitsluitend verbeelding, zoals het verhaal dat Freek, zijn opa en William een tram stelen? Of heeft ook de verbeelding een functie? Laat Muiderman niet bij toeval opa zijn kleinzoon vertellen: “En besef je wel dat een herinnering altijd een vorm van verbeelding is? Wat niet in je herinnering past, vergeet je en wat aan je herinnering ontbreekt verzin je er gewoon bij. Toch?” Een kleinood om lang in je herinnering te behouden! Boek bestellen!
Kees de Kievid
