Het verleden is overal

De verloren geschiedenis van Vlaanderen – Jos Vandervelden & Alexander Dumarey – Davidsfonds – 254 blz.

Geschiedenis vormt een onuitputtelijke bron van verhalen. Dit bewijst het tweede boek van programmaker en eindredacteur Jos Vandervelden en fotograaf Alexander Dumarey. Het tweetal trok er weer op uit om de lezer te leiden naar dikwijls alledaagse en kleurloze Vlaamse plaatsen. De rode draad is dat zich op deze plekken belangrijke voorvallen hebben afgespeeld die nauwelijks enkele decennia later volledig gewist zijn uit het collectieve geheugen. Deze verhalen tonen bovendien aan dat huidige gebeurtenissen soms niet zo uniek zijn als we op het eerste gezicht denken. Daarin zit dan ook de grote kracht van geschiedenis: we kunnen er uit leren. Maar daarvoor moeten we de geschiedenis wel eerst kennen.

Toen in 2021 aanhangers van de Amerikaanse president Trump het Capitool in Washington aanvielen, leidde dit tot heel verontwaardigde reacties. Een goede honderd jaar voordien had zich in België een gelijkaardig feit voorgedaan. Op donderdag 29 juli 1920 trokken duizenden oud-strijders naar Brussel. In de namiddag stond een stemming in de Kamer van Volksvertegenwoordigers op de agenda over een vergoeding voor de zware prijs die vele soldaten hadden moeten betalen in de Eerste Wereldoorlog. Vlamingen en Walen, boeren en arbeiders trokken eensgezindheid door de Belgische hoofdstad. Rond vier uur sloeg de vlam in de pan. Betogers drongen het federale parlement binnen. Deuren en vensters sneuvelden. Er werd geduwd en getrokken en hier en daar een vuistslag uitgedeeld. De toenmalige kamervoorzitter bleef gelukkig kalm en vroeg aan de aanwezige rijkswachters om niet hardhandig in te grijpen. Het tumult verstomde. Uiteindelijk leidde dit tot een algemene erkenning van de oud-strijders die de daaropvolgende jaren een belangrijke maatschappelijke drukkingsgroep werd. Rond het parlementsgebouw werd een zwart smeedijzeren hekken geplaatst en de ruime omgeving werd een neutrale zone.

De auteurs benadrukken in hun voorwoord dat een vingerknip op een troon of een krabbel aan een bureau in Brussel niet altijd de geschiedenis bepaalt. De kleine Limburgse gemeente Voeren en vooral zijn burgemeester Happart vormden een ware nachtmerrie voor heel wat Belgische regeringen in de jaren zeventig en tachtig. Kennis van de geschiedenis doet ons beseffen dat onze welstand te danken is aan het labeur van eenvoudige mensen die het dikwijls met hun gezondheid of leven moesten bekopen. Zo floreerde in de tweede helft van de negentiende eeuw de luciferindustrie in het zuiden van de provincie Oost-Vlaanderen. De giftige dampen van zwavel en fosfor leidden echter tot ziektes en fysieke ongemakken bij de arbeiders. Deze fabrieken stelden massaal kinderen te werk. Geschiedenis leert dat rampen van alle tijden zijn. Wie weet nog dat op 15 februari 1961 een Boeing 707 van de Belgische luchtvaartmaatschappij Sabena neerstortte op een steenworp van de luchthaven van Zaventem? De ramp eiste het leven van 73 slachtoffers waaronder sporters, coaches, familie en vrienden van het Amerikaanse kunstschaatsteam. Een man die op een witloofveld aan het werk was, stierf door een rondvliegend brokstuk.

Heel wat onderwerpen hebben betrekking op grotere historische gebeurtenissen maar in het boek is er ook plaats voor weetjes uit het leven van bekende personen. Zo bezoeken we de enige uitgaansgelegenheid in Vlaanderen die kan zeggen dat Mozart er optrad. Wie weet waar Multatuli zijn Max Havelaar schreef? Het was in Brussel in een hotel met de naam Au Prince Belge. Multatuli schreef zijn meesterwerk in amper zeventien dagen. De stad Brussel had meer dan vijftig jaar dispuut nodig om een bronzen gedenkplaat op te hangen die bovendien niet is aangebracht op het echte gebouw waar Multatuli zijn onsterfelijk boek schreef.

Jos Vandervelden en Alexander Dumarey maken een onderscheid tussen beslissende, rampzalige, wereldse, revolutionaire en herboren plekken. Inhoudelijk volgen de auteurs het concept van hun eerste boek met toch enkele verschillen. Zo is het gehanteerde tijdsvenster veel nauwer. De verhalen situeren zich vooral in de twintigste eeuw met enkele uitstapjes naar vroegere eeuwen. Ieder item beslaat vier à vijf bladzijden met telkens enkele recente kleurenfoto’s of oudere zwart-witafbeeldingen. De boeiende teksten kaderen de gebeurtenissen in een ruimer historisch geheel. De gebruikte geschreven bronnen en websites zijn weergegeven in een aparte bibliografie maar tegelijk deden de auteurs ook beroep op stadsarchivarissen, beheerder van beeldbanken, medewerkers van heemkundige kringen, hobby- en professionele historici en bewoners die de weg wezen.

In ieder geval nodigt het boek uit om er zelf op uit te trekken en je te laten onderdompelen in de vergeten geschiedenis van een aantal Vlaamse plaatsen.

Kris Muylle