Relatie tussen dichter en schilder

De vriend van Matisse – Theo Monkhorst – In de Knipscheer – 188 blz.

Op de achterflap van dit werk staat: “…speelt zich af in een analoge wereld, waar het leven traag verloopt, de dood dichtbij is en een boer de taal van een dichter schrijft”. Zou je hierdoor moeten denken dat het een saai, zwaar verhaal is? Het zou je grootste vergissing zijn! Jazeker, het speelt zich af in een streek waar de mens nog in alle rust kan leven, zonder aan de moderne hectiek ten onder te gaan. Maar dat leven zelf, hier in Noord Frankrijk, in het ‘bijzijn’ van deze interessante personen, laat je elke bladzijde opnieuw genieten van de pennenvruchten van Theo Monkhorst.

Een schrijver en een schilder. Geen broodschrijver, maar een boer die door een erfenisje vrije tijd heeft kunnen ‘kopen’ om zijn gedachten op papier te zetten. Een schilder die nog net niet is doorgebroken, maar hier zijn eerste expressionistische werk op het doek zet. Net als mensen hoofpersonen kunnen zijn, mogen we hier het aantekenschrift van Théodore en het schilderdoek van Henri Matisse als uiterst belangrijk omschrijven. Op papier en doek komt hun innerlijk te liggen, open en bloot.  Maar verschil moet er zijn: Théodore’s aantekeningen zijn privé, de verfstreken van Henri zijn openbaar. Iets dat Monkhorst nog wat sterker had kunnen ‘uitbuiten’. Nu kunnen we gelukkig toch nog van die fragmenten genieten: ze zijn cursief binnen het verhaal afgedrukt.

Wie zíjn die protagonisten nu eigenlijk? Théodore is drieënzestig jaar geleden geboren in een dorpje ten noordoosten van Parijs en op een halve dag (te paard) van Reims. Hij is een kleine boer en heet le Nid du Moine (Frans voor Monniksnest = Monkhorst). Gedurende het verhaal en door de tijd waarin het verhaal zich afspeelt, zal blijken dat we deze twee niet als dezelfde personen mogen beschouwen! Zijn uitwonende dochter, Jeanne is getrouwd met een ‘grote’ boer, Bernard. Bij die dochter komt Matisse aan de orde. Hij wil haar portretteren, maar dat brengt de nodige deining met zich mee. Het schilderij en de zaken daaromheen is een telkens terugkerend element.

Matisse, geboren in 1869 in Bohain kwam overigens per toeval in aanraking met Théodore: Zijn paard moest nodig drinken. Daarna blijkt dat de twee het goed met elkaar kunnen vinden, zodat het verblijf van Matisse langer duurt dan gepland. Gelukkig, want de omgeving en speciaal de felle zon boven de boombaard, is zeer geschikt voor de schilder. De twee zijn ook elkaars tegenpolen: de gezapige rust en beslotenheid van het dorp, de ingetogenheid van Théodore, tegenover de uitbundigheid, speelsheid en vrijheid van Matisse. Overeenkomst is te vinden in beider creativiteit: de aantekeningen en de schilderwerken. Théodore’s overpeinzing zegt het eigenlijk al: “Iets maken wat nog niet bestaat, dacht hij, misschien ligt daarin het geheim. Deze gedachte maakte hem nog nieuwsgieriger naar de jonge man die zo onverwachts was verschenen.”

Op deze manier wordt de lezer geconfronteerd met twee wordingsprocessen: de aantekeningen van Théodore en de doeken van Matisse. Hoewel die laatsten misschien wat spectaculairder zijn, blijkt dat de auteur dieper in gaat op Théodore dan op Henri. Ook de gesprekken tussen de twee over o.a. de passie voor het schilderen en de liefde voor de levende have zijn interessant te noemen. De tegenstelling tussen Théodore en Bernard in dat opzicht is frappant. Minder treffende de mogelijke romance tussen Matisse en Jeanne. Hoewel niet onlogisch kun je ook niet spreken van passend. Het doorbreekt de idylle van schoonheid en vriendschap.

Je vraagt je af wat er met het huis van Théodore later is gebeurd. Heeft Theo Monkhorst er iets mee te maken en heeft Matisse hier in werkelijkheid vertoefd? Het is bewonderenswaardig hoe de auteur in de huid van de mensen van zo’n honderdtwintig jaar geleden is gekropen en hoe waarheidsgetrouw hij die tijdsperiode onder woorden brengt. Dit is niet het eerste boek van Monkhorst. Wie hierdoor meer van hem wil lezen…ik kan het aanbevelen.

Kees de Kievid