Boeiend stuk joodse geschiedenis
Van appeljood tot zuurjood – Ewoud Sanders – Walburgpers – 320 blz.
Joden waren voor honderden jaren lang uitgesloten van vele beroepen. Toen ze vanuit alle winstreken naar Nederland kwamen, werden ze eerst geweerd uit de Gilden. Zowel de landelijke als de lokale overheid was goed in het opleggen van beperkende maatregelen, ook toen joden beroepen gingen uitoefenen waar ze wel in werden toegelaten. Restricties en verboden waren aan de orde van de dag. Een simpele manier van geld verdienen was het opzetten van een ambulante handel. In dit boek gaat het over joden die hun karige kostje bij elkaar scharrelden door spullen op straat te verkopen, dan wel in te kopen. De meeste dingen, vooral eetwaren werden verkocht, maar een ‘voddenjood’ of de iets chiquere ‘antiekjood’ kochten spullen van particulieren op, om ze later weer door te verkopen.
De groep joden die in dit boek voorkomt, behoort bij de laagste sociale klassen. Dat betekende in de zeventiende, achttiende, negentiende en begin twintigste eeuw, een schamele behuizing, vaak grote gezinnen en weinig geld. Meestal bezaten ze geen handkar of kruiwagen, omdat ze geen opslagruimte hadden. Een handkar werd gehuurd en daarna werd de handel opgehaald. Dat kon van alles zijn, zoals de titel van het boek al prijsgeeft. Iedere handelaar had zijn eigen specialiteit, hoewel er ook wel andere handeltjes werden aangegrepen als het zo uitkwam. Alles werd gedaan om wat geld te verdienen. Hoewel de meesten hun leven lang bleven sappelen, waren er natuurlijk ook uitzonderingen. Een enkele keer vergaarde een joodse handelsman rijkdom.
In 1910 passeerde het woord ‘antiekjood’ de revue in de Tweede Kamer. In ruil voor een donatie van 11.000 gulden (nu ongeveer 140.000 euro) had premier Abraham Kuyper een Amsterdamse koopman een koninklijke onderscheiding gegeven. Kennelijk kon die destijds ‘gekocht’ worden. Het leidde tot de zogenaamde lintjesaffaire. Kuyper voerde aan dat een arme jood uit Meppel, een zekere Joseph Joel Duveen (1843 – 1908), die naar Engeland was vertrokken en daar een fortuin had vergaard in antiek, in de adelstand was verheven, nadat hij een groot bedrag aan de staat had geschonken voor de uitbreiding van een museum. Hij werd sir Duveen. Dus een lintje voor dat bedrag was toch alleszins redelijk, vond Kuyper.
Een van de extraatjes in dit boek zijn de verzamelde straatkreten van joodse handelaren. Voor zover mogelijk zijn ze van muzieknotatie voorzien en dus nog na te roepen, zoals ze oorspronkelijk geklonken moeten hebben. De eerste aantekeningen voor dit boek maakte Ewoud Sanders al twintig jaar geleden toen hij regelmatig afbeeldingen van joodse straatventers kreeg toegestuurd van Jeannette Kok, destijds conservator kinderboeken bij de Koninklijke Bibliotheek. Veel van deze prenten zijn afgebeeld in dit boek. De verhalen konden twee kanten opgaan. Ofwel de jeugd werd gewaarschuwd voor de joodse venters, ofwel er werd geschreven dat een jood gelijkwaardig was aan een christen en niet, zoals veel kinderen deden, het mikpunt van spot en pesterijen moest zijn.
Vele joodse namen verraden nog de beroepsgroep van een voorvader, zoals bijvoorbeeld Velleman (opkoper van konijnenvellen), Groenteman, Kleerekoper of Zurel (verkoper van zuur d.w.z. augurken enz.). Anekdotes, toneelstukken, kinderprenten, ansichtkaarten en krantenberichten vormen samen de voornaamste bronnen voor dit boek. De joodse straathandelaren hebben slechts zelden zelf iets op schrift gesteld over hun leven en welzijn. Wat opvalt, hoewel het voor de hand ligt, is dat veel sterfdata van genoemde personen in de jaren 1943 en 1944 vallen, toen de Nazi’s het merendeel van de Nederlandse joden afvoerden naar Duitsland, waar ze hun tragisch einde vonden. Ewoud Sanders heeft met dit boek een mooi en boeiend monument gemaakt voor een beroepsgroep die voorgoed uit Nederland is verdwenen.
Boek bestellen!
