Overleven in burgeroorlog en dictatuur

Lied van de profeet – Paul Lynch – Vertaling: Tjadine Stheeman en Lidwien Biekmann – Prometheus – 318 blz.

De Ierse auteur Paul Lynch (1977), ontving voor zijn eerdere romans verschillende prijzen waaronder de Kerry Group Irish fiction Award en een Franse prijs voor de beste buitenlandse roman. Voor zijn vijfde roman Lied van de profeet, ontving hij de Booker Prize 2023, de belangrijkste Engelstalige literaire prijs. Lied van de profeet gaat over het Ierse gezin Stack: Larry, vicevoorzitter van de Onderwijsvakbond, zijn vrouw Eilish, wetenschapper, en hun vier kinderen, Mark, Molly, Bailey en Ben. Op een donkere, regenachtige avond wordt er aangeklopt bij hun huis in Dublin. Twee agenten van de nieuwe Ierse geheime dienst willen Larry spreken. Hij is echter niet thuis. De mannen geven een telefoonnummer en verzoeken Eilish haar man te vragen hen zo spoedig mogelijk te bellen.

Niets aan de hand zou je als argeloze lezer kunnen denken, maar die nieuwe geheime dienst, de Garda National Services Bureau ( GNSB), werkt voor een overheid die afstevent op tirannie en dictatuur. Mensen worden op valse gronden aangeklaagd, verdwijnen spoorloos, families blijven in het duister tastend achter. Ook het gezin Stack overkomt dit: Larry belt, gaat op gesprek, wordt opgepakt en verdwijnt zonder dat ook maar iemand weet waarheen. Zijn vrouw probeert informatie te krijgen, schakelt de vakbond in, schrijft brieven aan allerlei instanties, maar krijgt overal nul op het rekest. Haar vader Simon, die ook in Dublin woont en lijdt aan beginnende dementie, kan haar niet helpen. Hij heeft genoeg aan zichzelf en zijn hond.

Eilish en haar kinderen blijven achter in toenemende verwarring, verdriet, angst, woede en uiteindelijk radeloosheid. Ze raakt haar baan kwijt wegens “gevaar voor de staatsveiligheid”, haar kinderen reageren verschillend op de moeilijke omstandigheden. Mark, de oudste, sluit zich aan bij een verzetsgroep, Molly sluit zich zoveel mogelijk af voor de realiteit, Bailey wordt recalcitrant en Ben is nog een baby, totaal afhankelijk van zijn moeder. De situatie verslechtert snel: voedsel is niet meer te krijgen of is schaars en duur. Er breken gevechten uit tussen regeringstroepen en rebellen en iedereen heeft te maken met een gekmakende overheidsbureaucratie. Wie niet de juiste papieren heeft, wordt het leven haast onmogelijk gemaakt.

Eilish vertelt het verhaal in de derde persoon, waardoor het vervreemdende en beklemmende effect maximaal wordt. Dit komt ook doordat de auteur de situatie en gebeurtenissen sec beschrijft: er wordt niets verduidelijkt over oorzaken en achtergronden van de benauwende situatie.

“Om twee uur ’s nachts haalt het bombardement het nieuws in het buitenland, het staatsleger heeft een strategische aanval ingezet op de posities van de rebellen, het heeft de aanval ingezet op de slaap, op de heiligheid van de nacht, die wens nu om haar ogen te sluiten en een deur te zoeken naar de ochtend maar in plaats daarvan ziet ze het donker van een graftombe en de nacht als een stenen deksel over hen heen, ziet het huis dat op hen instort. Er begint een gestaag bonzen dat niet afneemt, haar rechterhand begint te beven, ze houdt hem met haar linkerhand vast en verbergt hem onder het dekbed, ziet de gezichten van de mannen die raketten en mortieren op hen afvuren, wetend dat ze hun vrienden en familie de dood injagen, wetend dat het mannen zijn die ze op straat tegenkomt”.

Deze stijl past uitstekend bij het dystopische verhaal dat zich in Ierland afspeelt, niet het eerste land waaraan ik denk bij dictatuur en burgeroorlog. Ik moest dadelijk denken aan de inwoners van  Oekraïne, Gaza en Libanon. Het is zonder meer een prestatie van Lynch dat hij zo beeldend schrijft, dat de lezer zich  kan identificeren met de hoofdpersoon Eilish en de manier waarop ze tracht te overleven met haar kinderen in een gevaarlijke en grimmige chaos. Met financiële hulp van haar zuster Ainé die in het buitenland woont, proberen Eilish en de kinderen (maar niet alle kinderen….) over de grens te komen. Het verhaal kent een min of meer open einde en ook dat past bij het onderwerp.

Het juryrapport voor de Booker Prize verwoordt het op de omslag zo:

“Lied van de profeet verbeeldt de sociale en politieke angsten van onze huidige realiteit. Het is een verpletterend verhaal, geschreven met de ziel van een dichter, dat de lezers niet snel zullen vergeten”.

Dat laatste klopt zonder meer, maar die voornoemde dichterlijke ziel heeft naar mijn mening in de tekst zo nu en dan geleid tot geforceerde beeldspraak. Ik vond dat soms wat storend, maar Lynch heeft met Lied van de profeet zonder meer een werk afgeleverd van grote literaire en inhoudelijke klasse, dat een groot lezerspubliek verdient.

Dick Huitema