Mathilde van Vlaanderen – Marijke Verbeke en Fernand Dacquin

Een Vlaamse koningin in Engeland

Het is een feit dat vrouwen in de geschiedenisboeken te weinig aandacht krijgen. Dit komt onder meer tot uiting in ruime publieksbevragingen zoals de Grootste Belg of de Grootste Nederlander, waar het aantal vrouwen echt bedroevend laag is. Volgens historica Marijke Verbeke en journalist Fernand Dacquin is Mathilde van Vlaanderen een van de vrouwen die onterecht ontbreekt in deze lijsten. In het jaar 1068 werd ze tot koningin van Engeland gekroond aan de zijde van haar man Willem de Veroveraar. In het gelijknamige boek vragen de auteurs erkenning voor deze vrouw.

Tapijt van Bayeux

Het is niet zo dat Mathilde van Vlaanderen volledig onbekend is. In de iconische Belgische geschiedenisreeks ’s Lands Glorie van uitgeverij Historia zien we haar als de maakster van het beroemde zogenaamde tapijt van Bayeux, een 70 m lang borduurwerk dat het verhaal van de Slag bij Hastings in 1066 afbeeldt. Nu wordt echter bijna met zekerheid gesteld dat het meesterwerk door verschillende mannen en vrouwen is vervaardigd in een atelier in de buurt van Canterbury. De opdrachtgever was bisschop Odo de Conteville, de halfbroer van Willem de Veroveraar. Het is dus niet vanwege het tapijt dat we haar moeten eren.

La Royne

Waarvoor dan wel? Hiervoor moeten we terug naar 11 mei 1068. Nadat haar man reeds in 1066 tot koning van Engeland was gekroond, kreeg zij die dag in Westminster Abbey in een aparte ceremonie de kroon van koningin op het hoofd geplaatst. Voor het eerst in de geschiedenis van Engeland werd de macht van een koningin zo geformaliseerd. De aanspreektitel van Mathilde was vanaf dan ‘La Royne’ of ‘Regina’. Het zou hierbij niet blijven. Ze regeerde daadwerkelijk via beleidsdocumenten en charters, drukte haar identiteit uit in architectuur, bekrachtigde juridische vonnissen, liet haar gezag gelden door liturgieën naar eigen voorkeur te vernieuwen en nam actief deel aan de meest fundamentele theologische kwesties van haar tijd. Ze was als dochter van de Vlaamse graaf Boudewijn V en Adèle, de dochter van de Franse koning Robert II, voor die periode ongetwijfeld intellectueel goed gevormd. Ze kreeg een opvoeding die haar in staat moest stellen om later eventueel eigendommen en een hofhouding in handen te nemen. Die eigendommen zou ze later effectief verwerven als koningin van Engeland.

Bastaardzoon

Mathilde mocht dan wel volgens de kroniekschrijvers elegant en slank geweest zijn, het meisje was een zwaargewicht op de huwelijksmarkt. Ze was een rechtstreekse afstammelinge van Karel de Grote en van de Angelsaksische koning van Wessex, Alfred de Grote. Het curriculum vitae van Willem zag er enigszins anders uit: hij was weliswaar hertog van Normandië, maar hij was een bastaardzoon met een flinke scheut Vikingbloed en een moeder van lage komaf. Huwelijken werden gesloten om diplomatieke en gemeenschappelijke belangen te dienen. Het graafschap Vlaanderen en het hertogdom Normandië hadden voor een deel een gemeenschappelijke grens die in het verleden soms in vraag werd gesteld. Een huwelijk van zijn dochter Mathilde met de hertog van Normandië gaf graaf Boudewijn de zekerheid dat hij in de toekomst geen moeilijkheden moest verwachten aan de Vlaams-Normandische grens: beter een goede buur dan een verre vriend.

Zachte modder

Een zekere Philippe Mouskes vermeldt in zijn Chronique Rimée uit de dertiende eeuw dat Mathilde eerst weigerde met een bastaard te trouwen. In een andere kroniek uit de twaalfde eeuw lezen we dat Willem vervolgens spoorslags naar Vlaanderen afreisde. In Brugge greep hij Mathilde bij haar lange, blonde haren en gooide haar in de zachte modder om haar vervolgens met zijn vuisten te bewerken. Tot ieders verbazing zou ze vervolgens uitgeroepen hebben te willen trouwen met Willem: ‘nu weet ik dat hij me liefhebt en dat geen enkele andere man zich met hem kan meten.’ Uiteindelijk moest de kerk nog overtuigd worden. Mathilde en Willem waren immers familie in de vijfde graad, terwijl de kerk minstens een zevende graad eiste. Door onder meer een mannen– en vrouwenabdij te bouwen in Caen kon dit probleem worden opgelost. Het huwelijk werd gezegend met vermoedelijk negen kinderen, van wie twee zonen later koning van Engeland werden. Het was echter niet allemaal peis en vree. Hun oudste zoon Robert kwam in conflict met zijn vader. Mathilde bleef hem echter steunen en haalde hiermee de woede van haar man op de hals. Maar eind goed, al goed: volgens de kroniekschrijver Willem van Malmesbury was Willem ontroostbaar bij het overlijden van zijn vrouw.

Prominente rol

In liefst 41 korte hoofdstukken brengen de auteurs op een zeer laagdrempelige en heldere wijze het verhaal van Mathilde. Het boek is voor een breed lezerspubliek geschreven. Hier en daar vallen de auteurs wat in herhaling. Inhoudelijk is er de vaststelling dat er zeer weinig geweten is over de vrouw. Het boek besteedt dan ook heel wat aandacht aan het Vlaanderen, Normandië en Engeland van die tijd, de protagonisten en hun familiebanden en de verovering van Engeland door Willem. In het boek zijn naast de stambomen van Mathilde en Willem ook nog enkele kleurenfoto’s opgenomen, een selectieve bibliografie en een beknopte biografie van enkele kroniekschrijvers.

De auteurs slagen erin het belang van Mathilde in de Europese geschiedenis overtuigend te onderbouwen. Hoe onbekend ze in Vlaanderen en Nederland ook mag zijn, des te bekender is ze in het buitenland. In tal van publicaties wordt haar prominente rol erkend. Dit boek vult dan ook een belangrijk hiaat in eigen land.

Kris Muylle

Meer geschiedenis