Thuisreis – Ton van Reen
Een hallucinante reis terug naar huis
Het is niet de eerste keer dit jaar dat de Limburgse auteur Ton van Reen mijn aandacht kreeg in bespreking van zijn werken. In mei was dat De bende van de Bokkenrijders en direct aan het begin van 2025 Een rijke oogst. De lezers die het laatste werk inmiddels hebben aangeschaft, hebben grondig kennis gemaakt met de auteur in een liber amicorum ter gelegenheid van zijn zestigjarig schrijverschap. Degenen die dachten dat het nu welletjes was geweest, hebben zich schromelijk vergist. Van Reen heeft een nieuwe roman: Thuisreis. Een verhaal waarin alle kenmerken van het schrijverschap van Van Reen opnieuw zijn terug te vinden.
Karakteristiek
Van Reen wordt nogal eens onderschat. Vooral de Randstedelijke literaire kritiek focust zich meer op nieuw, experimenteel werk en vergat Van Reen. Zoals ook de grote uitgevers, zodat het gebrek aan grote marketingprojecten zijn bekendheid in de weg stond. Critici vonden hem vaak te regionaal. Maar juist daar ligt zijn kracht. Hij beschrijft als geen ander het Limburgse dorpsleven, de sociale strijd, armoede in het arbeidersmilieu, zowel in het heden als in het verleden. Hij vertelt dat alles in een heldere stijl zonder (overbodige) opsmuk. De lezer begrijpt hem en voelt met hem mee. Dat gebruik van maatschappelijk engagement is pas kwaliteit! Van Reen neemt het altijd op voor de zwakkeren en misdeelden.
Het verhaal
Het zou geen goede ‘Ton van Reen’ zijn als niet een van zijn bekendste thema’s een rol in het verhaal speelt, namelijk de familiegeschiedenis. Verzonnen of (half) autobiografisch, dat doet er niet toe. Daarbinnen spelen dan vaker, zoals ook hier, een aantal bekende motieven een rol: ouderdom, het overlijden van een geliefde (Thomas en Ton verliezen beiden een zoon), zelfinzicht en ongelijkheid. Allemaal met rijke variatie en met grote verbeeldingskracht opgeroepen. De al wat oudere auteur en muziekkenner Thomas Waagmeester krijgt een overlijdensbericht van zijn jeugdvriend Leo en twijfelt of hij diens begrafenis in zijn vroegere woonplaats zal bijwonen. Uiteindelijk besluit hij positief en neemt zijn dochter Anne en haar man Mikel mee, evenals zijn kleinzoon Tom en diens vriendinnetje Nicky. Daarvoor heeft de lezer al ruim kennisgemaakt met Thomas. De eenzame/eenzelvige oude heer voert gesprekken met overledenen, zoals zijn vrouw en zoon, maar ook met de componist Rimski Korzakov.
Tom
Toch zijn die gesprekken niet bepalend voor Thomas en het verloop van het verhaal. Dat zijn de gesprekken van Thomas met Tom wel. Ze vormen een rode draad doorheen het boek. Meestal is dat goed voor Tom en pijnlijk voor Thomas, maar door er met zijn veertien jaar oude kleinzoon over te praten, verzacht het verdriet. Tom zat op de havo maar ging terug naar het vmbo. Dat zorgde ervoor dat de ouders van zijn vriendinnetje Nicky hun relatie afkeurden. Ook Thomas heeft dat meegemaakt met zijn vriendin Irene. Haar ouders vonden Thomas niet goed genoeg voor haar. Schrijnend is dat ze trouwde met zijn vriend Leo, van wie hij nu het overlijdensbericht heeft ontvangen. Overigens speelde ook daarbij het standsverschil een rol. Het is bijzonder knap hoe Van Reen deze twee zaken gebruikt om Tom een hart onder de riem te steken en voor zichzelf met het verleden in het reine te komen. Thomas ziet feitelijk zijn einde naderen, maar wil eerst nog antwoorden op zaken die vroeger niet uitgesproken mochten worden.
Symbolisme en realiteit
Van Reen schreef een roman vol symbolen. Daarvan is de ‘thuisreis’ zelf wel het beste voorbeeld. Natuurlijk, Thomas maakt de reis in werkelijkheid. Hij gaat terug naar de plaats waar hij zoveel ellende heeft ondervonden en nu nog! Maar tegelijkertijd is deze reis een symbolische naar zijn innerlijk. Hij moet zichzelf confronteren met zijn herinneringen. Heeft hij zich ergens schuldig aan gemaakt en heeft hij zich daar later rekenschap van gegeven? Bij Van Reen zijn de mensen onderaan de maatschappelijke ladder vaak degenen die het onderspit delven. Heeft Thomas voldoende gegeven om dat te voorkomen?
Leermomenten
Thomas zal uiteindelijk geen spijt krijgen van zijn ‘thuisreis’. In ‘zijn’ dorp komt hij veel te weten over zaken waar hij toe geen notie van had. Zijn hernieuwde kennismaking met Irene levert begrip op, maakt het verdriet draagzamer, de hereniging tot verzoening. Zo zit er toch ook een liefdesroman in Ton’s verhaal verborgen. Een boek dat Thomas aan het einde van het verhaal zelf zegt te willen schrijven! Nu komen we weer terug vanwaar we waren gekomen. Is Ton van Reen’s boek ook het boek van Thomas?
Stijl
Ik kan er niet aan ontkomen Van Reen een compliment te geven voor zijn verwoording van het verhaal. Hij heeft opnieuw een zeer toegankelijk werk gepubliceerd, zonder zich te bezondigen aan literaire grootdoenerij. Empathisch volgt de lezer wat hij te vertellen heeft, zonder zich te bezondigen aan sentimentaliteit. Maar misschien is dat voor de snob nou net te gewoon. Nee, Ton, blijf hierbij en laat ons bij een vervolg weer van je vakmanschap genieten. Ook de uitgeverij, In de Knipscheer, moet ik complimenteren met het feit dat dit Thuisreis door hen is uitgegeven.
Kees de Kievid
Boek bestellen!
