Schrijven tegen Napoleon
Verzet tegen Napoleon – Lotte Jensen – Vantilt – 223 blz
De omslag van Lotte Jensens boek Verzet tegen Napoleon toont een moord: een man, gewapend met een oranje vlag met daarop de tekst ‘Oranje boven’, duwt een tegenstribbelende Napoleon Bonaparte van een klif af, de vlammen in. Het onderschrift bij de prent luidt: ‘O Nappie!!! Daar ga je’. Het is een toepasselijk omslag voor een boek dat gaat over het verzet van Nederlandse schrijvers tegen Napoleon. Al zijn die schrijvers nooit zo ver gegaan als de oranjeklant in de prent.
Vaak wordt aangenomen dat in Nederland nauwelijks verzet werd gepleegd tegen de Franse overheersing, die duurde van 1795 tot 1813, maar dat beeld klopt niet. Er waren zeker mensen en groeperingen die zich tegen de Fransen keerden, vooral nadat Napoleon in 1806 het Koninkrijk Holland uitriep, met zijn broer Lodewijk Napoleon als koning. Na de daadwerkelijke inlijving bij Frankrijk in 1810 werd het protest nog sterker. Vaak was dit direct gericht tegen impopulaire maatregelen als extra belastingheffing, dienstplicht voor ambtenaren en het plaatsen van de schutterijen, de militaire burgerkorpsen, onder Frans gezag.
Protesterende schrijvers kozen hun eigen vorm. Naarmate de ‘verfransing’ van Nederland sterker werd opgedrongen, verheerlijkten zij in hun romans en gedichten juist de typisch Nederlandse kenmerken van maatschappij en samenleving. De belangrijkste daarvan waren de Hollandse huiselijkheid van de achttiende eeuw met het gezin als kern, de Hollandse helden uit de Gouden Eeuw – prins Maurits, Hugo de Groot en Michiel de Ruyter – en niet te vergeten de schoonheid van onze taal. De eigen taal werd beschouwd als ‘het kloppende hart van de natie’. Zolang er nog Nederlands gesproken en geschreven werd, bestond het vaderland nog.
Dat het ‘verzet’ van die schrijvers sterk heeft bijgedragen tot het opbloeien van een gevoel van nationale identiteit blijkt al uit de titels van enkele van hun werken, in dit geval gedichten. Cornelis Loots was beroemd om zijn ‘De Hollandsche taal’ (1810). Jan Frederik Helmers dankte zijn reputatie aan ‘De Hollandsche natie’ (1812, drieduizend versregels). Hendrik Tollens tenslotte schreef tussen 1807 en 1813 lange gedichten over Kenau Hasselaar, over prins Maurits en de list met het turfschip van Breda en over andere Hollandse helden die, in het nauw gedreven door de vijand, hun vastberadenheid en moed niet verloren.
Deze gedichten zijn doortrokken van oorlogstaal. Een mooi voorbeeld daarvan uit ‘De Hollandsche taal’ van Loots is de hieronder volgende passage, die niets minder is dan een oproep aan zijn collega-schrijvers om zich in de strijd te mengen. Met de pen als wapen, wel te verstaan:
Op, Neêrlands zonen! op dan, helden!
Met waapnen van vernuft omgord;
Gij, die nog nooit, in lettervelden,
Voor sterker’ vijand schoot te kort;
O, HELMERS ! KINKER ! op, o koren
Van Barden! doet den veldkreet hooren!
Op, TOLLENS ! steek de krijgstrompet.
Vanzelfsprekend is dit onderwerp maar een voetnoot in de geschiedenis van de Franse tijd in Nederland. Maar dan wel een intrigerende voetnoot, door Jensen met verve gebracht. Of het culturele verzet van de schrijvers daadwerkelijk verschil heeft gemaakt is hoogst onzeker. Maar hun teksten waren wel de weerklank van een gevoel dat veel breder onder de bevolking leefde. De populariteit van de teksten hielp ook het moreel hoog te houden. De dichter Willem Bilderdijk had zo’n oppepper niet nodig. Hij bleef altijd geloven in de goede afloop, getuige het slot van een gedicht dat hij op 10 januari 1811 voordroeg – ongetwijfeld met de nodige pathos – in de Amsterdamse afdeling van het genootschap Hollandsche Maatschappij voor Fraaije Kunsten en Wetenschappen:
Holland groeit weêr!
Holland bloeit weêr!
Hollands naam is weêr hersteld!
Holland, uit zijn stof herrezen,
Zal op nieuw ons Holland wezen;
Stervend heb ik ’t u gemeld!
